. جمعه ۱۶ آذر ۱۴۰۳

کد خبر: 473 تاریخ انتشار : یکشنبه 30 فروردین 1394 | 07:55 ق.ظ

چگونه درخت خرما(نخل) بکاریم؟

نخل خرما از گیاهان تک لپه ای خانواده نخل ها است این خانواده ۲۰۰ جنس و ۱۵۰۰ گونه دارد بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری آفریقا و جنوب آسیا می باشد.یکی از این گونه ها نخل خرمای معمولی phoenix dactylifera L) ) است.خرما گیاهی چند ساله و دو پایه است یعنی گل های نر و ماده روی پایه های جداگانه قرار دارد از نظر تولید میوه عمر اقتصادی نخل خرما حدود ۴۰ سال است.

از برگ خرما در ساخت حصیر و انواع ظروف بافتنی و از تنه و چوب آن در کارخانه های نئوپان سازی و کاغذ سازی و پوشش ساختمان و پل ها استفاده می گردد.

طبقه بندی گیاهشناسی درخت خرما

نخل خرما از گیاهان تک لپه ای خانواده نخل ها است این خانواده ۲۰۰ جنس و ۱۵۰۰ گونه دارد بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری آفریقا و جنوب آسیا می باشد.یکی از این گونه ها نخل خرمای معمولی

phoenix dactylifera L) ) است.

خرما گیاهی چند ساله و دو پایه است یعنی گل های نر و ماده روی پایه های جداگانه قرار دارد از نظر تولید میوه عمر اقتصادی نخل خرما حدود ۴۰ سال است.

از نظر طبقه بندی تاکسونومیک به شرح زیر میباشد:

Spadiciflora گروه

Palmea راسته

Palmaceae خانواده

Cory phyoideae زیرخانواده

Phoeniceae قبیله

Phoenix جنس

Dactylifera گونه

ثثصث

اندامهای رویشی نخل خرما

ریشه

درخت خرما چون تک لپه است ریشه اصلی ندارد بلافاصله پس از آن که ریشه اولیه از بذر بیرون آمد ریشه ثانویه ظاهر می شود آنها خوشه های متراکمی تشکیل می دهند و در تمام طول قطرشان یکسان است تمام ریشه های خرما دارای کیسه های هوایی هستند که بعنوان اندام تنفسی عمل می کنند

درخت خرما تنه ای مستقیم و استوانه ای دارد و قطر آن در طول تنه یکسان است و تا محل تاج که برگها یکباره بصورت انبوه ظاهر می شوند تغییر نمی کند

برگ

بسته به رقم سن درخت و شرایط محیطی برگهای نخل ۶ـ۳ متر طول دارند در هرسال ۳۵ـ۱۰ برگ جدید ایجاد می شود که طول عمرشان ۷ـ۳ سال است

تعداد برگهای هر نخل معمولاً ۱۴۰ـ۳۰ عدد است

لیف

در قاعده برگ غلافی است که نخل را دربر می گیرد این غلاف شامل بافت سفید رابطی است که براثر دسته های آوندی منشعب می شود با رشد برگهای به سمت بالا بافت رابط تا حدود زیادی ناپدید می شود و دسته های آوندی خشکیده و قهوه ای رنگ بصورت نوار لیفی محکم و زبر در می آید که به لبه های جانبی قسمت زیرین و قاعده رگبرگ اصلی در برگها چسبیده و تنه را میپوشاند

خار

خارها در دو حاشیه بیرونی دمبرگ قرار دارند و تعداد آنها بسته به رقم بین ۶۰ـ۱۰ عدد متغیر است خارها می توانند بصورت منفرد و گروههای دوتایی یا سه تایی باشند تعداد و ترتیب قرار گرفتن آنها در طرفین رگبرگ اصلی در تشخیص ارقام خرما حائز اهمیت می باشند

برگچه

برگچه یا برگهای پرمانند سخت، نیزه ای شکل و از طول تا خورده اند به طور اریب به دمبرگ یا رگبرگ اصلی که طول و عرض آن در ارقام مختلف متغییر است متصل هستند نحوه قرار گرفتن برگچه ها بسته به واریته متفاوت هستند

اندامهای زاینده

گریبانه (اسپات)

گریبانه ها یعنی پوششهایی که خوشه های گل را تا زمان رشد کامل در بر می گیرند بر روی نقطه رشد در زوایای شاخه ها بصورت جوانه ظاهر می شوند آنها از درون غلافهای لیفی که قاعده محور برگ را تشیکل می دهند ظاهر می شوند

گریبانه ها در ابتدا سبز رنگ و سپس قهوه ای میشوند گریبانه های نر از گریبانه های ماده معمولاً کوتاه تر و پهن تر هستند متوسط تعداد آنها در نخل ماده در حدود ۱۲ـ۶ و در نخل نر قدری بیشتر است

گل آذین(خوشه گل)

با شکافتن گریبانه یا اسپات گل آذین که سنبله مرکب است آشکار می شود و ساقه اصلی یا محور خوشه رویت می گردد رشد این محور ادامه یافته و در هنگام رشد کامل طول آن بسته به رقم گاهی تا ۲ متر یا بیشتر می رسد سنبلکها براق و طول آنها از ۱۰ سانتیمتر تا ۱ متر یا بیشتر متغیر است تعدادشان در هر خوشه گاهی تا ۱۵۰ عدد می رسد گلها کوچک، معمولاًٌ زرد رنگ، سفت و چرمی، چسبیده به محور سنبلک و بی پایه اند و در انحنای سنبلک ایجاد می شوند

گلهای نر معطرند و از ۳ کاسبرگ، ۳ گلبرگ تخم مرغی ناقص و روپوش دار ، ۶ پرچم با محورهای کوتاه نوک تیز و برافراشته تشکیل شده اند

گلهای ماده ۳کاسبرگ دارند که بصورت کاسه کوچکی بنظر می آیند هر گل ماده دارای سه گلبرگ مدور فلسی، ۶ پرچم ناقص و سه پرچم آزاد با تخمکهای مستقیم و بی پایه و کلاله خمیده است در گلهای تلقیح شده معمولاً۲برچه نارس می ماند و تنها یکی به میوه تبدیل می شود.

برچه های نارس بصورت دواندام کوچک قهوه ای در کنار میوه تازه تشکیل شده باقی می مانند و پس از مدتی می رسند

میوه

برحسب رقم و شرایط رشد، وزن میوه خرما بین ۲ الی ۶۰ گرم طول طول آن ۱۸ الی ۱۱۰ میلیمتر و عرض آن بین ۸ الی ۳۲ میلیمتر متغیر است از نظر رنگ میوه ارقام خرما متفاوت است ولی عمدتاً دو رنگ زرد و قهوه ای در اغلب ارقام دیده می شود از نظر جنس و میوه ارقام خرما به سه گروه نرم (تر) خشک و نیم خشک تقسیم می شود.

میوه های بذر دار تشکیل شده دارای مراحل رشد مختلفی با نامهای حبابوک، کیمری، خلال،رطب و تمر هستند.

حبابوک:

میوه کوچک، نابالغ و سبزرنگی که بعد از گرده افشانی تشکیل می شود را حبابوک گویند طول دوره حبابوک از ۱تا ۳ هفته بطول می انجامد

کمیری:

در این مرحله میوه رشد کرده و به رنگ سبز روشن در می آید این مرحله طولانی ترین مرحله رشد و نمو میوه می باشد.

خلال(خارک):

این مرحله معروف به مرحله تغییر رنگ است که در آن رنگ میوه از سبز به زرد یا زرد کمرنگ ، صورتی یا قرمز تغییر می یابد

رطب:

در مرحله رطب ، میوه ها کم و بیش شفاف شده و رنگ آنها از رنگ دوره خلال به رنگ قهوه ای یا نزدیک به سیاه تغییر می یابد این تغییر رنگ با نرم شدن بافت میوه نیز همراه است.

تمر:

آخرین مرحله رسیدگی میوه خرما را تمر می گویند در این مرحله میوه مقادیر فراوانی از رطوبت خود را از دست می دهد تا آنجا که در اثر افزایش نسبت قند به آب در میوه ، امکان تخمیر قندهای موجود در میوه به شدت کاهش یا کاملاً متوقف میشود.

هسته

برحسب رقم شرایط رشد دارای وزنی بین ۵/۰ تا ۴ گرم، طول ۱۲ تا ۳۶ میلی متر و عرض ۶ تا ۱۳ میلیمتر می باشد

هسته حالتی کشیده واز سمت شکم دارای یک شیار طولی است .

نیازهای اکولوژیک نخل خرما

بطور کلی خرما محصول نقاط حاره است اگر چه در نقاط نیمه گرمسیری نیز کشت شده است رشد خرما در نقاطی میسر است که دارای زمستان معتدل و تابستان گرم و خشک برای رسیدن میوه باشد و مدت ۷ـ۵ ماه از زمان گرده افشانی تا برداشت میوه باران یا رطوبت بیش از اندازه وجود نداشته باشد

عوامل آب و هوایی ، خاک، آب، توپوگرافی از جمله عوامل تعیین کننده مناسب بودن یک منطقه جهت کاشت خرما هستند.

ثصثصثص
روشهای تکثیر خرما:

۱ـ تکثیر خرما از طریق بذر : تکثیر از طریق بذر (هسته) قدیمی ترین روش تکثیر خرما می باشد وتقریباً منشاء همه ارقام موجود در دنیا بذر می باشد تکثیر از طریق بذر در برنامه های تجاری تولید خرما منسوخ شده می باشد.

تکثیر از طریق بذر عمدتاً در برنامه های اصلاح وبه نژادی خرما و همچنین تولید نهال به منظور مصارف غیر خوراکی نظیر احداث فضای سبز یا تولید چوب به منظور نئوپان سازی می تواند مفید باشد.

۲ـ تکثیر از طریق پاجوش:

منجر به حفظ کلیه صفات و خصوصیات پایه مادری در گیاه جدید می گردد در حال حاضر رایج ترین مناسب ترین و ارزان ترین روش تکثیر نخل در دنیاست که توسط نخل کاران ایران نیز در نخلستانها انجام می شود.

ویژگی های پاجوش خوب عبارتند از :

۱ـ پایه مادری باید سالم و شاداب باشد

۲ـ پاجوش باید جوان در وضعیت رشد سریع به قدر کافی بزرگ و تقریباً استوانه ای شکل باشد

۳ـ پاجوش باید ریشه دار باشد

۴ـ پاجوش باید توسط کارگران ماهر و مجرب از تنه مادری جداسازی شده باشد

۵ـ محل قطع پاجوش باید کوچک صاف بدون ترک و شکاف باشد.

۶ـ هیچ گونه آلودگی به آفات و بیماریها نداشته باشد.

۷ـ تعداد پاجوشهای متصل به تنه مادری نباید زیاد باشد مناسب ترین تعداد ۵ـ۳ پاجوش پای هر نخل مادری است.

۸ـ وزن پاجوش بین ۲۵ـ۱۰ کیلوگرم باشد

۹ـ پاجوش ۵ـ۳ ساله باشد و قطر قاعده آن ۳۵ـ۲۰ سانتی متر باشد.

معایب تکثیر از طریق پاجوش

۱ـ تولید پاجوش معمولاً در دوره کوتاهی از زندگی نخل (۲۰ـ۸ سال اول ) صورت می گیرد.

۲ـ درصد تلفات نسبتاً بالا و نیاز به واکاری مجدد دارد( میانگین درصد گیرایی پاجوش در ارقام مختلف حدود ۶۰% است)

۳ـ زمان نسبتاً طولانی جهت ثمر دهی (۶سال به بالا) نیاز است.

۴ـ عدم امکان تولید انبوه نهال (هر درخت خرما در طول عمر خود حداکثر ۳۰ ـ ۲۰ پاجوش در شرایط مطلوب تولید می کند)

۵ـ نیاز به کارگر ماهر و مجرب جهت جداسازی از تنه مادری دارد

۶ـ هزینه زیاد جداسازی

۷ـ امکان انتشار آفات و بیماریها

عوامل موثر در گیرایی پاجوش:

۱ـ رقم

۲ـ زمان کاشت پاجوش

۳ـ نحوه جداسازی

سیثب
رقم :

گیرایی پاجوش ها در ارقام مختلف متفاوت است که بستگی به قدرت ژنتیکی ریشه زایی و تحمل شرایط ناهنجار محیطی دارد

زمان کاشت پاجوش: براساس تجارب موجود در کشور مناسب ترین زمان جهت انتقال و کاشت پاجوش در اغلب مناطق خرما خیز کشور به ترتیب فصلهای بهار و پاییز میباشد.

نحوه جداسازی: برای جداسازی پاجوش از پایه مادری ابتدا باید نخلستان ها را آبیاری نمود بعد از گاورو شدن خاک پای نخل باید خاک اطراف آن را کنار زد به طوری که محل اتصال پاجوش به پایه مادری ظاهر گردد.

نکته :قبل از انجام عملیات جداسازی پاجوش برگهای اضافی و خشک هر پاجوش ابتدا حذف و سپس بقیه برگها جمع شده و توسط طناب باریک یا بوسیله برگ خرما به هم بسته شوند تا در حین کار جداسازی پاجوش اولاً به پاجوش آسیب نرسد ثانیاً برای عملیات جداسازی ایجاد مزاحمت نکند.

پس از مراحل فوق پاجوش برای جداسازی آماده می باشد جهت جداسازی پاجوش باید از افراد ماهر و مجرب استفاده نمود ناف پاجوش پس از جداسازی باید کاملاً صاف و سالم باشد.

برای قطع محل اتصال پاجوش به نخل مادری ( ناف) از وسیله ای بنام دیلم که دارای تیغه برنده تیز و فولادی است استفاده می گردد.

پاجوش را باید طوری از پایه مادری جدا کرد که ناف آن سالم و حداقل یک ریشه سالم داشته باشد پاجوشهای فاقد ریشه به دلیل عدم گیرایی ارزش کاشت نداشته و معمولاً سبز نمی شوند.

هرس و ضدعفونی ریشه پاجوش:

بعد از پایان عملیات جداسازی پاجوش قاعده برگهای پیر و برگهای پایینی پاجوش تا نزدیکی لیف ها حذف میگردند. و قاعده پاجوش عاری از برگ باقی گذاشته می شود بهتر است پاجوش توسط محلول قارچ کش مناسب به منظور جلوگیری از رشد قارچهایی که منجر به پوسیدگی جوانه اصلی پاجوش میشوند ضدعفونی گردد

نکته: در صورت عدم امکان کاشت به موقع پاجوش می توان تا حدود ۲۰ روز پس از جداسازی پاجوش نسبت به نگهداری آن در آب (فقط ریشه درون آب) اقدام نمود.

نحوه کاشت : کاشت پاجوش در زمین اصلی یا خزانه انجام می گیرد کشت در خزانه بدلیل مراقبت و رسیدگی بهتر احتمال گیرایی پاجوشها را افزایش می دهد کاشت در خزانه به دو روش کرتی و جوی و پشته انجام میگیرد. ابعاد کرت بسته به بافت خاک متفاوت است.

در خاک با بافت متوسط معمولاً ابعاد کرتها ۱۰*۴ متر در نظر گرفته می شود و پاجوشها به فاصله یک متر از یکدیگر کاشته می شود .

در روش جوی و پشته عرض پشته ها حدود ۱۰۰ـ ۷۵ سانتیمتر و پاجوشها به فاصله یک متر از هم روی پشته کاشته می شود همچنین می توان عرض پشته ها را دو برابر گرفت و پاجوشها را در دو طرف پشته بصورت مثلثی کشت نمود پس از آماده سازی خزانه اقدام به حفر گودالی به ابعاد حدود یک متر (بسته به اندازه پاجوش) می نمایند جهت پر کردن چاله ها می توان از مخلوط ماسه بادی و خاک سطح الارض زراعی به نسبت مساوی یا مخلوط کود حیوانی ماسه و خاک سطح الارض استفاده نمود

مناسب ترین کاشت عمقی است که محل بزرگترین قطر پاجوش با سطح خاک هم سطح گردد

پوشش پاجوش:

ایجاد پوشش مناسب در اطراف پاجوش خرما بعد از کاشت آن در خزانه یا زمین اصلی نیز از عواملی است که میتواند گیاه را در مقابل عوامل نامساعد محیطی از جمله سرما و گرما محافظت نماید .یکی از مناسب ترین و فراوان ترین این مواد برگ نخل خرما است که تقریباً در تمام مناطق جهت پوشش دادن پاجوشهای کشت شده مورد استفاده قرار می گیرد. به این منظور هر پاجوش بوسیله ۸ـ۶ برگ خرما که قسمت پایین و خاردار آن حذف شده پوشانده می شود عمل پوشش دادن پاجوشها هرچه زودتر انجام شود بهتر است.

پس از کاشت پاجوش و تهیه تشتک اطراف آن باید اطراف تنه پاجوش را با مالچ مناسب (کلش گندم ، خاک اره سالم و غیره) پوشش داد این کار باعث کاهش میزان تبخیر آب و جلوگیری از رشد علفهای هرز می گردد.

آبیاری

در روش آبیاری سطحی بهترین روش آبیاری روش تشتکی است . تشتک اطراف پاجوش باید ۸/۱ ـ ۵/۱ متر قطر و ۳۰ـ۲۰ سانتیمتر عمق داشته باشد آبیاری به روش قطره ای بدلیل یکنواختی بیشتر رطوبت و همچنین گیرایی بیشتر پاجوشها وضعیت مطلوب تری نسبت به روش سطحی دارد بعد از کاشت پاجوش باید فوراً آنرا آبیاری کرد و تا ۶ـ۴ ماه باید آبیاری به گونه ای صورت گیرد که خاک اطراف پاجوش مرتب مرطوب باشد.

بسته به نوع سیستم کاشت ( کاشت در خزانه یا در زمین اصلی) می توان از دو روش آبیاری نواری و تشتکی یا تحت فشار (قطره ای ـ بابلر) استفاده نمود.

در آبیاری تحت فشار قطر تشتک اطراف پاجوش ۳ متر و عمق آن ۳۰ـ۲۰ سانتیمتر در نظر گرفته می شود

تکثیر خرما به روش کشت بافت:

کشت بافت گیاهی عبارت است از تکنیکی برای تولید و تکثیر گیاه کامل از بخشهایی از سلول یا بافت گیاه.

این نوع تکثیر مرسوم به تکثیر ریز ازدیادی است و با دو روش تولید گیاهک از طریق اندام زایی و جنین رویشی یا گیاهک زایی امکان پذیر است. در هر دو روش یک محیط آزمایشگاهی استریل و استفاده از هوای تصفیه شده الزامی است.

فوائد تکثیر خرما به روش کشت بافت عبارتند از :

ـ درختان خرمای حاصل از کشت بافت کاملاً شبیه به والدین (true to type) هستند

ـ امکان تولید انبوه نهال شبیه به گیاه مادری وجود دارد

ـ واریته های کمیاب خرما را می توان در مقیاس وسیع تولید نمود.

ـ تکثیر نخل خرما به روش کشت بافت را می توان در هرزمان و هر فصل انجام داد بنابراین تحت تأثیر شرایط فصلی قرار ندارد

ـ مدت زمان تولید نهال به حد قابل ملاحظه ای کاهش می یابد.

ـ امکان تکثیر ارقام ماده برتر و سالم ، واریته های مقاوم به بیماریهای و شوری و تنش های محیطی و هم چنین تولید انبوه پایه های نر پرگرده با ویژگی های متازنیایی مطلوب وجود دارد

ـ نهالهای کشت بافت دارای سیستم ریشه توسعه یافته هستند بنابراین درصد بقاء آنها در مزرعه بالاتر از ۹۰ درصد است ضمن اینکه جهت استقرار در مزرعه به آب زیادی (برخلاف پاجوش) نیاز ندارند.

ـ نهالهای کشت بافتی در هر زمان از سال قابل کشت هستند

ـ هویت رقم نهال حاصل از کشت بافت مشخص و تضمین شده است

ـ انتقال نهال راحت تر و هزینه انتقال آن پایین است

ـ خطر انتشار آفات و بیماریهای نخل از یک منطقه به منطقه دیگر یا از یک کشور به کشور دیگر وجود ندارد و یا بسیار کم است .

ـ تولید باغهای یکدست از نظر ساختار ژنتیکی و ظاهری ، رشد سریع و ثمر دهی زود هنگام (۳ـ۲ سال زودتر نسبت به

پاجوش ) را می توان از مزایای کشت بافت نام برد.

کاشت

مراحل احداث نخلستان:

۱ با توجه به صنعت دائمی بودن نخل خرما، مرحله کاشت یکی از مهمترین مراحل احداث نخلستانهای تجاری خرما می باشد قبل از هرگونه اقدام عملی در زمینه احداث نخلستان باید مطالعات زیر انجام شود.

ـ بررسی وضعیت آب هوای منطقه

پس از بررسی مساعد بودن منطقه مراحل بعدی انجام شود

ـ بررسی وضعیت خاک

نمونه برداری از خاک و اعماق مختلف (۳۰ـ۰ ،۶۰ـ۳۰ ،۹۰ـ۶۰ ،۱۲۰ـ۹۰) سانتی متری وتجزیه آن به منظور اطلاع از کیفیت فیزیکی و شیمیایی خاک ضروری است.

ـ بررسی وضعیت آب:

میزان آب قابل استفاده، دائمی بودن منبع آب، مسیر جریان آب از منبع تا سر مزرعه و کیفیت آب آبیاری (شوری ،ph ) با انجام آزمایشها باید بررسی گردد.

ـ میزان سرمایه مورد نیاز:

سرمایه مورد نیاز جهت خرید زمین و آب، تسطیح، اصلاح خاک، زهکشی، احداث سیستم های آبیاری ، خرید پاجوش یا نهال کشت بافت ، کود حیوانی و شیمیایی، سموم آفت کش ،حفر گودال کاشت، خرید لوازم و ادوات مورد نیاز کاشت، داشت و برداشت و تعداد نیروی کارگر مورد نیاز باید دقیقاً محاسبه و براساس میزان سرمایه مورد نیاز نسبت به احداث نخلستان مطابق با اصول فنی اقدام نمود.

۲ـ انتخاب رقم

ویژگیهای مهم در انتخاب رقم، معرفی وکاشت آن در یک منطقه عبارتند از:

ـ سازگاری با شرایط آب وهوایی منطقه

ـ عملکرد بالا

ـ کیفیت مطلوب(رنگ ، مناسب،شکل واندازه و طعم مناسب، نسبت گوشت به هسته بالا،درصد ترکیبات مغذی مناسب فیبر کم در میوه)

ـ مقاومت یا تحمل در مقابل آفات و بیماریها.

ـ مقاومت یا تحمل بالا در مقابل شرایط نامساعد خاک و آب

ـ قابلیت حمل و نقل و انبارداری بالا

ـ عدم ابتلا به آفات انباری، ترشیدگی و آلودگی به بیماریها در انبار

ـ قابلیت شستشو در ( ارقام خشک) و بسته بندی مناسب

ـ زمان مناسب رسیدن محصول و عرضه به بازار مصرف.

ـ اقتصادی بودن قیمت محصول

سازگاری با منطقه کاشت:

سازگاری با شرایط آب و هوایی منطقه فاکتوری بسیار مهم و اساسی در انتخاب و معرفی آن رقم در منطقه می باشد.

با وجود اینکه نخل خرما تحمل بسیار زیاد در مقابل شرایط نامساعد محیطی دارد اما تولید محصول با کمیت و کیفیت مطلوب در ارقام مرغوب و تجاری منوط به تأمین نیازهای اکولوژیک خاص آن رقم است.

عملکرد بالا:

بدون شک یکی از مهم ترین اهداف در تولید هر محصول زراعی و باغی استفاده از حداکثر پتانسیل ژنتیکی تولید آن محصول می باشد میزان عملکرد ارقام مختلف یک نبات در شرایط محیطی یکسان متفاوت است.

عمکلرد بالای هر رقم باعث افزایش راندمان تولید درآمد نخل کار می گردد

کیفیت:

در شرایطی که صرف عملکرد بالا نمی تواند مبنای اتخاذ تصمیم صحیح در معرفی یک رقم در یک منطقه باشد. اما گاهی با وجود عملکرد پایین ، کیفیت عالی می تواند معیاری برای معرفی آن رقم باشد.زیرا کیفیت بالا ودر نتیجه قیمت اقتصادی و مطلوب جبران کاهش عملکرد محصول را می نماید.

زمان رسیدن و عرضه به بازار

ارقام خرما از نظر رسیدن به سه گروه زودرس،میانرس، دیررس تقسیم می شوند.

مقاومت به خشکی ،شوری

خرما محصول مناطق گرم و خشک است در اینگونه مناطق کمبود آب، مقدار بالای نمک و شوری آب و خاک از مشکلات عمومی به شمار می روند. بنابراین برحسب شرایط منطقه کاشت و نوع محدودیت باید ارقامی انتخاب نمود که از قدرت تحمل بیشتری برخوردار باشند.

مقاومت به سرما

مقاومت به آفات و بیماریها:

درخت خرما مانند سایر درختان میوه مورد حمله انواع متعددی از عوامل بیماریزا و آفات قرار می گیرد.

شدت و ضعف حمله و خسارت این عوامل بسته به نوع منطقه رقم و شرایط به زراعی نخلستان متفاوت است

۳ـ انتخاب و تهیه رقم بستر کاشت

نخل خرما در طیف وسیعی از خاکها رشد و پرورش می یابد . اما کیفیت محصول آن در خاکهای مختلف متفاوت خواهد بود نخل خرما نیاز به خاکهای عمیق زهکش دار با بافت مناسب (متمایل به شنی) و غنی از مواد غذایی و هوموس دارد اما با این حا ل در خاکهای کاملاً شنی و کاملاً رسی رشد و تولید محصول می کند.

به منظور تهیه بستر کاشت ابتدا زمین را آبیاری نموده و پس از گاورو شدن آن اقدام به انجام عملیات شخم (ترجیحاً دو شخم عمود برهم ) می گردد سپس به منظور بهبود خواص شیمیایی و فیزیکی خاک در هر هکتار اقدام به پخش ۷۰ـ۵۰ تن کود حیوانی کاملاً پوسیده نموده و دو بارعملیات دیسک عمود بر هم انجام می شود

البته به منظور صرفه جویی در مصرف کود حیوانی و کاهش هزینه های کاشت می توان از پخش سطحی کود حیوانی صرف نظر و فقط به مصرف کود حیوانی در هنگام پر نمودن چاله های کاشت اکتفا نمود سپس عملیات ماله کشی (لولر زدن) انجام می شود. ماله کشی زمین بویژه در نخلستانهای احداثی که به روش سطحی آبیاری خواهند شد بسیار حائز اهمیت است چون علاوه بر تسهیل در عملیات آبیاری و جلوگیری از هدر رفتن آب، از نفوذ آب به درون قلب پاجوش و پوسیدگی و خشک شدن آن جلوگیری می کند.

۴ـ تهیه نقشه کاشت :

در نقشه کاشت باید محل خیابانها ،جویهای اصلی و فرعی،محل ساختمانها و انبارها دقیقاً مشخص و زمین کاشت به شکل مناسب قطعه بندی گردد و نقاط کاشت براساس فواصل تعیین شده مشخص شوند تعیین دقیق محل گودالهای کاشت در احداث یک نخلستان مدرن و تجاری بسیار حائز اهمیت است.

۵ـ حفر گودال

حفر گودال شرایط مطلوبی را جهت رشد رویشی و افزایش درصد بقاء نهالهای کاشته شده بوجود

می آورد.

ابعاد گودالها

ابعاد گودالهای کاشت بستگی به اندازه پاجوش یا نهال کشت بافت و بافت خاک دارد به طور کلی ابعاد گودالها از ۰.۵ *۰.۵ تا ۱*۱ متر متفاوت خواهد بود.

عملیات حفر گودال به سه روش امکان پذیر است

۱ـ حفر گودال به کمک کارگر

۲ـ حفر گودال با مته های گوده برداری

۳ـ حفر گودال با بیل مکانیکی

زمان و نحوه پرکردن گودال کاشت.

گودالهای حفر شده باید به مدت ۳۰ـ۲۰ روز در مقابل نور شدید خورشید قرار گیرند

پس از پرنمودن چاله ها اقدام به آبیاری گودال نموده تا مخلوط ریخته شده درون گودال نشست نماید واین عمل به پوسیدن کود حیوانی و ایجاد بستر کشت نهال کمک فراوان می کند.

۶ـ فاصله کاشت

انتخاب فاصله کاشت یکی از فاکتورهای بسیارمهم در احداث نخلستانهای مدرن و تجاری است.

در انتخاب فاصله مناسب کاشت نوع واریته خرما و شرایط آب و هوایی (به ویژه رطوبت سنجی،بارندگی ،بادهای موسمی و درجه حرارت) نقش بسیار مهمی دارند.

در شرایط ایران فاصله ۸*۸ متر (مناطق گرم و خشک) و ۸*۱۰ متر یا ۹*۹ متر توصیه می گردد.

۷ـ زمان کاشت:

انتخاب زمان مناسب کاشت تأثیر بسیار بسزایی در میزان بقاء پاجوشها یا نهالهای کشت بافت کاشته شده خواهد داشت.

در اکثر مناطق خرما خیز ایران نخل کاران در دو زمان اقدام به کاشت خرما در زمین اصلی می کنند از اواسط اسفند ماه تا اواسط اردیبهشت ماه و از اواسط شهریور ماه تا اواسط آبانماه.

۸ـ نحوه کاشت

عملیات کاشت باید صبح زود انجام شود تا از وارد آمدن تنش به نهالهای کشت بافت یا پاجوش جلوگیری شود.

در صورتیکه از نهال کشت بافت استفاده می شود باید کیسه های اطراف ریشه نهال با دقت برداشته شوند به گونه ای که بیشترین میزان از مواد بستر کاشت اطراف ریشه همراه آن باقی بماند.

نکته بسیارمهم واساسی در زمان کاشت رعایت عمق کاشت می باشد.

مناسبترین عمق کاشت عمقی است که پاجوش در سطح بزرگترین قطرش کاشته شود و بزرگترین قطر پاجوش یا پیاز نهال کشت بافتی هم سطح با سطح خاک اطراف باشد تا امکان ورود آب به درون قلب نهال نباشد.

۹ـ تهیه تشتک

بعد از کاشت باید سریع تشتک اطراف نهال تهیه شود تا پس از آبیاری آب به حد کافی در اختیار نهال قرار گیرد در صورتیکه سیستم ابیاری از نوع قطره ای باشد، قطر تشتک حدود ۳ متر و عمق آن ۳۰ـ۲۰ سانتی متر در نظر گرفته شود.

۱۰ – مالچ دهی

یک لایه از مواد آلی نظیر کاه و کلش گندم یا خاک اره سالم در اطراف تنه نهال جهت جلوگیری از رشد علفهای هرز اطراف تشتک و تشکیل سله و کاهش میزان تبخیر آب درون تشتک همچنین افزایش میزان هوموس خاک قرار میدهند.

۱۱ -آبیاری

بعد از کاشت باید عملیات آبیاری سریع صورت گیرد تا استرس وارد به گیاه به حداقل برسد.

صثصثص
داشت

گرده افشانی خرما یکی از حساس ترین کارهای نخل داری است که نقش بسیار مهمی در افزایش کمیت و کیفیت محصول دارد

درشرایط ایران فصل گرده افشانی از اواسط بهمن ماه تا اواسط اردیبهشت ماه به طول می انجامد

گرده افشانی در نخل خرما به دو صورت طبیعی و مصنوعی انجام میشود

گرده افشانی طبیعی :

این نوع گرده افشانی بوسیله باد و حشرات انجام می شود از نظر اقتصادی قابل توصیه نیست زیرا:

۱ـ به مقدار زیادی نخل نر نیاز دارد

۲ـ وزش باد و فعالیت حشرات تابع شرایط جوی است .

گرده افشانی مصنوعی :

بوسیله انسان انجام می شود و به دو شکل سنتی و مکانیکی اعمال میگردد.

۱ـ گرده افشانی سنتی

۱ـ۱) قراردادن خوشکهای گل نر درون خوشکهای گل ماده:

یکی از متداولترین روشهای گرده افشانی در اغلب مناطق خرماخیز کشور میباشد.

۲ـ۱) قراردادن دانه گرده درون پارچه و تکانیدن روی خوشه های ماده.

۳ـ۱) قراردادان قطعات پنبه آغشته به دانه گرده درون گل آذین ماده:

این روش در کالیفرنیا مورد استفاده قرار گرفته است

۲ـ گرده افشانی مکانیکی

جهت گرده افشانی مکانیکی از دستگاه گرده افشان استفاده می کنند.

مزایای گرده افشانی مکانیکی:

۱ـ عدم نیاز به صعود از درختان نخل خرما و سهولت عملیات گرده افشانی

۲ـ کاهش هزینه گرده افشانی

۳ـ عدم نیاز به کارگر ماهر

۳ـ کاهش میزان گرده مصرفی

۴ـ عدم خطر جانی جهت فرد گرده افشان

۵ـ راندمان کار بسیاربالا است

زمان گرده افشانی :

در غالب ارقام خرما بالاترین مقدار محصول با گرده افشانی سه یا چهار روز بعد از باز شدن اسپات(گریبانه) ماده حاصل می شود.

نحوه جداسازی و نگهداری گرده:

اسپات نر رسیده راباید صبح زود و بلافاصله پس از باز شدن گریبانه چید تا باد یا زنبورها باعث اتلاف گرده نشوند

رطوبت گیری:

پس از قطع گل آذین نر از پایه مادری عملیات رطوبت گیری باید صورت گیرد عدم انجام این کار باعث سیاه شدن (کپکی شدن) و نابودی گل آذین می گردد.

نحوه خشک کردن و رطوبت گیری گل آذین درمناطق مختلف بسته به سلیقه و امکانات نخل دار متفاوت است یکی از عمومی ترین روشها به شرح زیراست :

ـ خارج کردن خوشه گل نر از درون گریبانه

ـ قراردادن خوشه گل روی طناب یا درون سینی ، روی کاغذ روزنامه یا پارچه تمیز بمدت ۲ الی ۳ ساعت در مکان مناسب مقابل آفتاب

ـ تکاندن خوشه گل جهت جمع آوری گرده گلهای رسیده وباز شده با استفاده از دست یاضربه زدن با میله آهنی باریک به وسط دم خوشه.

ـ قطعه قطعه کردن خوشه گلهای نر به گونه ای که هر قطعه حداقل دارای ۳ـ۲ رشته باشد.

ـقراردادن خوشه ها روی نخ سیمی یا طنابهای باریک و در جای خشک و نیمه سایه و به دور از آفتاب شدید و مستقیم

ـ قرار دادن سینی یا کاغذ روزنامه زیر طنابها و جمع آوری گرده ۳ـ۲ بار در طول روز و خشک کردن و نگهداری آن در ظروف مناسب.

نحوه نگهداری گرده خشک :

بهترین روش نگهداری گرده خشک قراردادن آن درون ظروف شیشه ای سربسته غیر قابل نفوذ به هوا در مجاورت کلرید کلسیم که جاذب الرطوب است ( برای هر کیلو گرم دانه گرده میزان دویست گرم کلرید کلسیم ) نیاز است و در شرایط یخچال با درجه حرارت ۵ـ۴ درجه سانتی گراد می باشد.

تنک خرما

روشهای تنک کردن خرما

۱ـ کاهش تعداد خوشه ها

۲ـ تنک کردن خوشه ها

۳ـ تنک کردن با استفاده از مواد شیمیایی

۱ـ کاهش تعداد خوشه ها(Bunch removal)

روش سنتی و متداول تنک کردن در مناطق خرما خیز دنیای جدید و قدیم، قطع کامل تعدادی از خوشه ها است این روش براساس نسبت برگ به خوشه انجام میشود.

مناسب ترین نسبت برگ به خوشه برای اکثریت ارقام خرما ۱۰ برگ به یک خوشه می باشد.

عمل تنک خوشه ها را می توان در دو مرحله انجام داد

الف : زمان گرده افشانی

در این مرحله معمولاًغلافهایی که خیلی زود یا خیلی دیر ظاهر می شوند حذف می گردند.

ب: شش الی هفت هفته بعد ازگرده افشانی:

با در نظر گرفتن نسبت مناسب برگ به خوشه تعدادی از خوشه های تلقیح نشده و ضعیف حذف می شوند.

۲ـ تنک خوشه:

ـ حذف یک سوم از انتهای خوشه در هنگام عمل گرده افشانی که در ارقام با خوشکهای بلند اعمال میشود.

ـ حذف یک سوم از انتهای خوشه در مرحله کیمری

ـ حذف یک سوم از خوشکهای داخل خوشه

ـ حذف تعدادی از میوه ها روی خوشکها

ثصثصق
تعیین روش مناسب تنک کردن:

یکی از نکات مهم درمورد انتخاب شیوه و زمان تنک کردن میوه خرما، توجه به زمان ظهور آفات مهم و درجه اول میوه خرماخیز است بعنوان مثال در مناطقی که خسارت کرم میوه خوار بیش از ۲۰ درصد است باید عملیات تنک کردن را پس از پایان مرحله خسارت نسل اول آفت انجام داد البته در مناطقی که این آفت وجود دارد و خسارت آن کمتر از ۲۰% باشد نیازی به مبارزه علیه آفت نیست چون در این حالت عمل تنک کردن طبیعی میوه توسط این حشره، به نحو مطلوبی انجام می شود از نظر اقتصادی تنک میوه ها به روش حذف یک سوم نوک گل آذین در مرحله گرده افشانی مناسبترین روش می باشد که علاوه بر افزایش کیفیت و خواص بازارپسندی میوه باعث کاهش خسارت عارضه پژمردگی و خشکیدگی خوشه خرما می گردد.

هرس نخل خرما:

هرس برگ

زمان هرس برگ

ـ هرس پس از برداشت محصول: در این مرحله برگهای خشکیده و برگهای آلوده به آفات و بیماریهای نخل حذف می شوند.

ـ در زمان گرده افشانی : این کار بمنظور سهولت در گرده افشانی انجام می شود.

ـ در زمان تنظیم و آرایش خوشه ها ۸ـ۶ هفته پس از گرده افشانی) این نوع هرس به منظور رعایت نسبت مناسب بین برگ و خوشه و ایجاد فضای مناسب زیر خوشه ها جهت آرایش خوشه ها و برداشت آنها صورت می گیرد.

۲ـ هرس دمبرگ (تکریب)

در نخلستانهای تجاری حذف برگها در دو مرحله صورت می گیرد در مرحله اول که بخش اعظم برگها در آن حذف می گردند شامل بریدن بخش کاملاً خشک و پلاسیده برگها می شود (هرس) در این مرحله به فاصله تقریبی ۴۰ـ۳۰ سانتی متر از محل اتصال برگ به تنه اقدام به بریدن برگها می شود و حذف انتهای دمبرگها در مرحله دوم صورت میگرد.

در مرحله دوم هرس (تکریب) که معمولاً هر ۳ـ۲ سال یکبار انجام می شود بخش باقیمانده از دمبرگها درفصل مناسب آن که معمولاً در فصل پاییز و پس از اولین بارندگی است بریده شده و حذف می گردد بارش باران باعث نرم شدن بافتهای دمبرگ شده و عمل برش را تسهیل می نماید.

روشهای تکریب:

عملیات حذف انتهای دمبرگ ها در مناطق مختلف خرما خیز کشور به روشهای متفاوتی انجام می شود رایج ترین روشهای تکریب ، روش های دستی است که با استفاده از عکفه، اره و یا تبر انجام می شود.

دستگاه هرس ته برگ نیز در جهت تکریب نخلهای خرما طراحی و ساخته شده است .

هرس خار:

معمولاً در همه ارقام خرما در قسمت قاعده دمبرگ و در دو طرف آن تعدادی خار وجود دارد

لازم است قبل از گرده افشانی یا در هنگام گرده افشانی نسبت به حذف این خارها اقدام گردد

نخل کاران جهت حذف این خارها از وسیله ای به نام خارزن دستی استفاده می کنند در هنگام استفاده از این وسیله جهت حرکت آن از سمت قسمت ته دمبرگ به سمت نوک دمبرگ تا محلی که خاروجود دارد می باشد.

اخیراً در موسسه تحقیقات خرما و میوه های گرمسیری دستگاه خارزنی خرما طراحی و ساخته شده است که جهت هرس نخلهای جوان و کم ارتفاع مناسب به نظرمی رسد.

۴ـ هرس دم خوشه ها پس از برداشت:

بعداز اتمام عملیات برداشت در نخلستانها در اولین فرصت باید اقدام به حذف دم خوشه های باقیمانده روی خرما نمود این کار هم باید در ارقام ماده و هم در ارقام نر صورت گیرد زیرا در خیلی از موارد این دم خوشه ها می توانند عامل بقاء و انتشار بیماریهای قارچی در نخلستان باشند.

۵ـ حذف پاجوش و تنه جوش:

معمولاً در سنین جوانی نخل(تا ۲۰ سال اول پس از کاشت) تعدادی پاجوش ( معمولاً۱۵ـ۶ عدد) پای هر درخت تولید می شود . نکته مهم این است که نگهداری تعداد زیادی پاجوش روی درخت و برای مدت طولانی علاوه برایجاد مشکلات مرحله داشت محصول باعث ضعف درخت و کاهش عملکرد آن می گردد.

مصرف کود در خرما:

نخل خرما نیاز غذایی مشابه با سایر گیاهان دارد عناصر غذایی مورد نیاز جهت رشد و تولید محصول در نخل خرما به استثنای عناصری که از طریق هوا جذب می شوند:

عبارتند از : ازت، فسفر، پتاس، کلسیم ، کبالت ، مس ، آهن ، منیزیم،منگنز،مولیبدن،کلر،سدیم ،گوگرد و روی. مقدار مورد نیاز نخل خرما به این عناصر متفاوت است ازت ، فسفر و پتاس در زمره عناصر پرمصرف بشمار می روند

نیاز غذایی خرما:

۱ـ کودهای آلی:

حداقل هر دو سال یکبار باید مقدار ۵۰ ـ۳۰ کیلوگرم کود حیوانی پوسیده در خاک پای درختان خرمای بالغ پخش و مخلوط گردد. بطور کلی میزان کربن آلی در خاک پای درختان باید بیش از یک درصد باشد. بهترین زمان مصرف کودهای حیوانی در اواخر زمستان می باشد.

۲ـ کودهای شیمیایی:

بطور کلی گیاهان از جمله درخت خرما به ۱۶عنصر غذایی نیاز دارند

عناصر پر مصرف و کم مصرف

عناصر پر مصرف عبارتند از فسفر و پتاسیم . برای تأمین ازت مورد نیاز گیاه در آبیاری قطره ای می توان از کود اوره، سولفات آمونیوم و نیترات آمونیوم استفاده کرد همه انواع این کودها در سیستم آبیاری چه بصورت محلول وتزریق از طریق سیستم و چه بصورت چالکود قابل استفاده اند

عناصر کم مصرف

عمده عناصر کم مصرف عبارتند از آهن ، روی ،بر ، مس ، منگنز و مولیبدن

کودهای سولفات روی، سولفات منگنز، سکوسترین آهن به ترتیب به میزان ۱۵۰ـ۱۰۰ ، ۱۵۰ـ۱۰۰ و ۱۰۰ گرم در هنگام مصرف کودهای فسفره و پتاسه باید مصرف شوند.

میانگین توصیه های انجام شده به عنوان یک برنامه کوددهی جهت استفاده در سه سطح زمان کاشت، نخلهای جوان کمتر از ۴ سال و نخلهای بالغ مورد عمل قرار گرفته و به شرح زیر جهت کوددهی نخل خرما توصیه گردیده است.

توصیه کودی درزمان کاشت:

در زمان کاشت پاجوش یا نهالهای کشت بافت باید کودهای زیر با خاک سطحی مخلوط و چاله ها پر شوند.

۱۵ـ۱۰ کیلوگرم کود حیوانی پوسیده ، خشک و با کیفیت مناسب.

۷/۰ کیلوگرم سوپر فسفات

۲۵/۱ کیلوگرم سولفات آمونیوم

۰۸/۱ کیلوگرم سولفات پتاسیم

سولفات آمونیوم و سولفات پتاسیم را می توان با خاک سطحی مخلوط و مورد استفاده قرار داد و یا می توان بعد از کاشت نهال همراه با سیستم آبیاری استفاده کرد.

کود سولفات آمونیوم و سولفات پتاسیم باید بصورت جداگانه در آب آبیاری مصرف شوند

ـ بعداز ۳ـ۲ نوبت آبیاری یکبار مصرف شوند

زمان مصرف:

به منظور بدست آوردن بهترین نتیجه از مصرف کودهای شیمیایی باید زمان مصرف کودها با مراحل حساس رشد گیاهان منطبق گردد. در بعضی نخلستانهای تجاری در برخی از کشورهای خرما خیز کود مورد نیاز نخل خرما راهمراه با سیستم ابیاری در اختیار گیاه قرار می دهند به این روش کود آبیاری (fertigation) گویند.

در روش کود آبیاری کود ازته باید به مدت هشت ماه و از ماههای آبان تاخرداد به درختان داده شود مصرف کود فسفر و پتاس هرسه ماه یکبار (اوایل بهمن ،اوایل اردیبهشت ماه و اوایل مردادماه و اوایل آبان ماه ) صورت گیرد.

دور و زمان آبیاری:

دور و زمان آبیاری در نخلستانهای خرما در مناطق مختلف خرما خیز کشور بر حسب میزان آب قابل دسترس ، سیستم آبیاری ، شرایط آب و هوایی ، فصول مختلف سال ، سن درختان ، نحوه کاشت ، جنس وبافت خاک ، کیفیت خاک و آب آبیاری متفاوت است .

آبیاری باغهای تازه احداث :

بهترین طریقه آبیاری نخلستانهای جدید الاحداث در سیستم آبیاری سطحی آبیاری تشتکی است در این روش با در نظر گرفتن اندازه نهال ، تشتکی در اطراف آن درست می کنند و آن را با ایجاد جویهای فرعی به جوی اصلی و صل می کنند.

در اکثر مناطق دور آبیاری در نخلستانهای جدید الاحداث در ماه اول یک روز درمیان و در ماه دوم دو روز درمیان و در ماه سوم سه روز در میان و بعد از آن هفته ای یکبار اس ت

آبیاری در زمستان هر ۱۵ـ۱۰ روز یکبار صورت می گیرد.

آبیاری نخلهای مثمر:

در روش آبیاری سطحی در شرایط ایران بطور کلی نخلستانهایی که دارای خاک سبک می باشند در تابستان ۷ـ۴ روز و در زمستان ۳۰ـ۲۰ روز یکبار آبیاری میشوند و نخلستانهایی که دارای خاک سنگین هستند در تابستان ۱۲ـ۷ روز یکبار ودر زمستان ۴۵ـ۳۰ روز یکبار آبیاری میشوند.

منابع

۱ـ راهنمای خرما کاشت ، داشت و برداشت چاپ دوم با تجدید نظر . معاونت تولیدات گیاهی نویسنده : حسین پژمان

۲ـ اباذرپور،م. ۱۳۷۷ بررسی و تعیین مناسب ترین زمان گرده افشانی در خرمای مضافتی . گزارش نهایی طرح تحقیقاتی انتشارات موسسه تحقیقات خرما و میوه های گرمسیری کشور

۳ـ باب المراد، م ۱۳۷۰ آزمایش نسبت برگ و خوشه بر روی عملکرد و کیفیت خرما رقم مضافتی در جیرفت. نشریه نتایج طرحهای تحقیقات خرما انتشارات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر

۴ـ روحانی ،ا ۱۳۷۶. خرما چاپ اول انتشارات مرکز نشر دانشگاهی تهران

نظرات بینندگان:

  1. م.د گفت:

    تشکر…

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *