مریم صفرزادهروان آگاهی: پرخاشگری از جمله موضوعاتی است که می تواند متاثر از عوامل درونی یا بیرونی باشد. از این رو شیوه های مواجهه با پرخاشگری کودکان و نوجوانان مستلزم شناخت اولیه علل بروز پرخاشگری است که بتوان به دنبال آن از راهبردهای اثربخش برای حذف رفتار پرخاشگرانه و جایگزین ساختن رفتار مطلوب استفاده کرد. خبرنگار نشریه روان آگاهی به منظور بررسی بیشتر این پدیده در کودکان و راهکارهای مدیریت ان در کودکان، گفتگویی را با دکتر محمد ترکمان، متخصص روان شناسی ترتیب داده است؛ که گزارش آن را در ادامه می خوانید: روان آگاهی: خشم و عصبانیت بخشی از زندگی ماست، اما آیا بروز آن در کودکان هم طبیعی و پذیرفته شده است و در چه مواقعی بروز می کند؟دکتر ترکمان: خشم احساسی است که هر کودکی آن رابه گونه ای تجربه می کند و در واقعه نوعی برانگیختگی و هیجان شدید هنگام روبرو شدن با محرک های نامناسب محیطی است.

مواردی چون تجاوز به حقوق و مالکیت، حمله و آزار کلامی و جسمی، طرد شدن و مجبور کردن فرد به انجام کاری که به آن علاقه مند نیست از جمله مواردی است که باعث خشم و عصبانیت در کودکان می شوند. خشم احساسی پذیرفته شده است و نمی توان کسی را به خاطر داشتن چنین احساسی سرزنش کرد ولی واکنش های رفتاری متعاقب این احساس است که خطوط قرمز را مشخص می کند؛ مانند: تخریب اموال، اسیب رساندن به خود یا دیگری، پرت کردن چیزی به طرف کسی و مواردی از این قبیل.روان آگاهی: چشم پوشی از رفتارهای پرخاشگرانه برای هیچ خانواده ای قابل قبول نیست، با توجه به رشد شناختی در کودکان، جایگاه خانواده در آموزش مدیریت این رفتارها به چه شکل است؟

دکتر ترکمان: کودکان باید به تدریج بیاموزند که محدودیت عملکرد آنها چقدر است. به آنها باید یاد داده شود که نتایج حاصله از اعمال خود را که قابل قبول نیست، ببینند. در خانواده هایی که کودک پرخاشگر دارند، احتمالاً حدود و اندازه رفتارهای پرخاشگرانه مشخص نیست. در چنین خانواده ایی ممکن است بین والدین و کودک برای کسب قدرت، ستیزی دائم وجود داشته باشد که به سرعت منجر به بروز خشونت می شود که نقش خانواده ها در کنترل این رفتاها بسیار مهم و کلیدی است.روان آگاهی: والدین هنگام روبرو شدن با این رفتارها در کودک و نوجوانشان چه اصولی را باید رعایت کنند؟

دکتر ترکمان: به طور کلی والدین در برخورد با این کودکان، سه دسته اصول تربیتی، رفتاری و آرام سازی را باید رعایت کنند. منظور از اصول تربیتی، مواردی است که والدین همیشه و در هر لحظه باید در نظر داشته باشند. اصول رفتاری، شامل مواردی است که والدین هنگام مواجهه با پرخاشگری کودک می توانند استفاده کنند و اصول ارام سازی شامل راهبردهای کاهش پرخاشگری و خشم در والدین و فرزندان است. روان آگاهی: اصول تربیتی که والدین باید همیشه در نظر داشته باشند شامل چه مواردی می شود؟دکتر ترکمان: اصول تربیتی، مواردی است که والدین همیشه و در هر لحظه باید در نظر داشته باشندکه در این جا به چند مورد اشاره می کنم: والدین باید مشاچره و بگومگوهای خانوادگی را به حداقل برسانند و سعی کنند در حضور کودک با هم مشاجره نکنند.

این مسئله باعث کاهش الگوهای مخرب رفتاری در کودک می شودوالدین سعی کنند درهر لحظه ارامش و متانت خود را در برابر کودک حفظ کنند، برای مثال وقتی کودک چیزی از شما تقاضا می کند با عصبانیت با او برخورد نکنید. به جای بی توجهی، سرزنش و کتک کاری و انجام رفتارهای بچه گانه نسبت به کودکتان، به دنبال برقراری رابطه مثبت و عاطفی با کودک خود باشید و به خواسته ها و نیازهای مشروع او پاسخ دهید و در برابر رفتارهای مشکل افرین او با حفظ ارامش خود، با قاطعیت برخورد کنید.به او بگویید چه کار بکند؛ نه اینکه چه کار نکند. مثلاً به جای اینکه به کودک خود بگویید در را محکم نبند، به او بگویید در را آرام تر ببند؛ در این حالت همکاری کودک را بهتر جلب می کنید.

روان آگاهی: والدین هنگام مواجهه با پرخاشگری کودک، برای مدیریت این رفتارهای مخرب چه اقداماتی را باید انجام دهند؟ دکتر ترکمان: والدین هر زمان رفتار مخرب و پرخاشگرانه را در کودک مشاهده کردند، می توانند از چند راهبرد استفاده کنند؛ از جمله:راهبرد اعمال پیامد؛ به این صورت که با کودک در مورد رفتار نامطلوب صحبت می شود و بعد از وقوع رفتار نامطلوب، پیامد اعمال می شود. قاطع بودن، تناسب پیامد با رفتار بد، و دادن حق انتخاب به فرزند در این روش اهمیت زیادی دارد.راهبرد نادیده گرفتن؛ یک راه حل موثر است چون گاهی بچه ها برای جلب توجه هر کاری می کنند. پس اگر نادیده بگیرند رفع می شوند. در این روش بایستی رفتار مطلوب تقویت شود

راهبرد محروم کردن: در این روش کودک را به خاطر رفتار مشکل آفرین به مدت ۲ تا ۵ دقیقه روی یک صندلی روبه دیوار در گوشه اتاق بنشانید و در آن زمان کاملا حالت بی تفاوتی و کم محلی به خودبگیرید. اگر کودک خواست از موقعیت فرار کند با قاطعیت جلوی اورا بگیرید. در پایان زمان محرومیت اگر کودک آرام بود و رفتار نامطلوبی از او سر نزد، می تواند از صندلی بلند شود. در این روش دلایل محرومیت رابیان کنید.راهبرد جریمه کردن؛ یعنی برداشتن مقدار مشخصی از یک تقویت کننده، در صورت وقوع رفتار مشکل افرین؛ که البته جریمه باید فوری و متناسب باشد. به عنوان مثال اگر هنگام بازی مشاهده کردید که کودکتان، کودکان دیگر را می زند یا اسباب بازی های آنها را خراب می کند به او بگویید به خاطر اینکه دوستت را زدی و اسباب بازی هایش را خراب کردی حالا یکی از اسباب بازی هایت را می گیرم. توجه داشته باشید که آنچه را که ادعا می کنید حتماً عملی کنید تا کودک بفهمد که شما در حرفتان ثابت قدم هستید.

روان آگاهی: و اصول آرام سازی که والدین باید برای مدیریت خشم خود و فرزندشان رعایت کنند؛ شامل چه مواردی می شود؟دکتر ترکمان: والدین برای مدیریت خشم خود و فرزندشان می توانند از چند راهبرد استفاده کنند از جمله اینکه کودک را متوجه عصبانیتش بکنند که این مرحله خودآگاهی هیجانی نامیده می شود. روش تنفس عمیق را به کودک آموزش دهند. به برخی از کودکان برای تنفس عمیق می توانید بگویید در بادکنک یا کیسه پلاستیکی نفس بکشد. یکی از بهترین راهها برای سازگاری با پاسخهای فیزیکی مضر در برابر خشم این است که یک کار فیزیکی دیگر را انجام دهیم. از پنج حس بچه ها برای آرام کردن انها هنگام خشم می توانید استفاده کنید مثل گوش دادن به یک موزیک، کشیدن نقاشی. به کودکان خود مهارتهای ارتباطی بیاموزند. اموختن کلماتی مثل: لطفاً، اگر ممکن ایت، متشکرم و… در هنگام درخواست منجر به رابطه بهتر بچه ها با یکدیگر می شود.و در نهایت به کودکانتان بیاموزید که محیط خود را در موقع لزوم تغییر دهند.

تغییرمحیط بخصوص در زمان عصبانیت به کودک در مهار خشم کمک می کند.روان آگاهی: و توصیه پایانی به والدین؟دکتر ترکمان: اگر خشم و پرخاشگری علامتی از یک بیماری به حساب بیاید باید به حل و درمان بیماری زمینه ای پرداخت. به عنوان مثال، در کودکی که به اختلال بیش فعالی-کم توجهی مبتلاست و حمله های خشم ناگهانی دارد، اگر علائم اصلی درمان نشود، تکنیک های رفتاری شناختی تاثیر چندانی برای او ندارد. پس در صورتیکه والدین نتوانستند با روش هایی که گفته شد، مشکل رفتار پرخاشگرانه کودک خود را حل کنند باید از متخصص کمک بگیرند تا درمان های دارویی و غیردارویی لازم در مورد کودک به کار گرفته شود.