محمد افشارمنش ✍

از یاد رفته های جیرفت ۲۲ (قسمت دوم)

تاریخچه بازار و بازاریان اولیه و قدیم جیرفت

قبل از اینکه وارد ادامه مبحث اصلی، یعنی تاریخچه بازار و بازاریان قدیمی جیرفت شویم، لازم است وجه تسمیه بازار این شهر، که خیابان شادمان نام داشت را بیان کنم.
پس از کودتای ۲۸ مرداد در سال ۱۳۳۲ ه. ش. دو برادر به نام های سید جلال الدین و سید ضیا الدین، اهل تهران، به ترتیب برادر اولی دوره هیجدهم و نوزدهم و برادر دومی دوره بیستم به عنوان نماینده جیرفت وارد مجلس شورای ملی در زمان حکومت پهلوی دوم شدند، سیدجلال الدین که دو دوره یعنی هشت سال نماینده جیرفت بود در سال ۱۳۵۴ ه. ش. به عنوان نماینده انتصابی کرمان از طرف محمد رضا شاه به مجلس سنا راه یافت و تا سال۱۳۵۷ ه. ش. سناتور انتصابی شاه بود و دیگر برادرش یعنی سید ضیاء الدین در هنگام نمایندگی جیرفت ابتدا استاندار و سپس شهردار تهران شد، فامیل این دو برادر که مجموعا سه دوره نماینده جیرفت در مجلس شورای ملی بودند، شادمان بود، لذا نام اولین خیابان جیرفت که از قضا مرکز داد و ستد و بازار هم تلقی می شد به نام ایشان یعنی خیابان شادمان نام گذاری شد همانطور که چهار راه امروز فرمانداری جیرفت هم قبل از انقلاب و اوایل به نام فلکه یا میدان افصح زاده، فرماندار وقت جیرفت اشتهار داشت.
بگذریم!
ابتدا ضمن اشاره به برخی از متقدمین کسب و کار در جیرفت از جمله: برادران موسوی پور که اصالتا مرغکی، اخوان وطن خواه ( ولی ا… ، ذبیح ا…، نورا…) اصالتا بمی، تعدادی از افشارها، اصالتا اهل دهبکری و بعد از این مجموعه، سه برادر، عباس، علی و اصغر بیت الهی که از اهالی عبدل آباد ماهان، جملگی متوطن سبزواران بودند و…
یاد می کنم از یکی از کسبه قدیم جیرفت که بر گردن بازار و مردم این شهر حق بزرگی دارد وی از افرادی است که در توسعه، تحول، تغییر بازار و سبک کاسبی در این شهر نقش ارزنده و بی بدیلی را ایفا کرده است، بسیاری از فنون را به جیرفتی ها آموزش داد و بسیاری صنوف تعمیراتی، تولیدی، خدماتی و… را در این شهر پایه گذاری کرد! وی با اینکه کارمند ارشد اداره دارایی ( مالیات) جیرفت بود اما به اقتضای نیاز مردم این شهر، رونق دهنده اولین رسته های کسب و کار بود.
این مرد نجیب کسی نبود جز زنده یاد، برقی، از اهالی کرمان که بین سال های ۱۳۳۳ تا ۱۳۵۴ ساکن جیرفت بود و در این شهر زندگی می کرد، چهار فرزند دختر داشت که هر چهار فرزند وی متولد و بزرگ شده جیرفت بودند.
فامیل برقی برای بسیاری از مردان و زنان قدیمی جیرفت که دوران قبل از انقلاب اسلامی سال ۵۷ را درک کرده باشند با کبسول های گاز زرد رنگ ایران گاز گره خورده است، چون او اولین کسی بود که نمایندگی فروش سیلندر گاز را در جیرفت ایجاد کرد!
اما ممکن است از دیگر خدماتش در بازار جیرفت بی اطلاع باشند.
مغازه زنده یاد برقی، استیجاری و جنب منزل مرحوم سید محمود مهدویان در کوچه ای با همین نام واقع شده بود که این کوچه بعدها با توجه استقرار اداره آگاهی پلیس در آن، به کوچه آگاهی مشهور شد. مهدویان هم معمم، از سادات رضوی، اصالتا اهل خانوک زرند و اولین دفترخانه دار اسناد رسمی، ازدواج و طلاق در جیرفت بود.
این سید جلیل القدر به واسطه خوشنامی، تقوی و ایمان در بین اهالی جیرفت به امام مشهور بود.
استادم، جناب آقای دکتر مظفر نیکپور  که در دوران مرحوم برقی، کارمند اداره دارایی جیرفت، همکار وی بوده و از نزدیک با ایشان حشر و نشر داشته در وصف این مرد، برایم مرقوم داشت:
مرحوم برقی به بنده به عنوان یک همکار جوان محبت خاصی داشت و بنده هم احترام ویژه ای برای این انسان نابغه و همه کاره قائل بودم، شادروان برقی به لحاظ شخصیتی مردی متین، باوقار، نکته سنج، ریز بین بود و  حوصله ای مثال زدنی داشت.
برقی را می توان رکورد دار اولین های صنوف بازار جیرفت برشمرد که به پاره ای از این مشاغل اشاره می کنم.
اولین نوفروشی اتومبیل ( جیپ).
اولین ابزار فروشی.
اولین رنگ فروشی.
اولین پیچ و مهره فروشی.
اولین لوله فروشی و لوازم بنایی.
اولین تعمیرگاه رادیو.
اولین فروشنده داروهای اولیه پزشکی.
( مسکن ها، آنتی بیوتیک ها، آمپول های ویتامین و…)
اولین آرمیچر پیچی.
اولین جوجه کشی و فروش جوجه یک روزه.
اولین فروشنده سیلندر گاز ( ایران گاز).
اولین آموزش دهنده رانندگی با اتومبیل فولکس واگن شخصی خودش.
اولین تعمیرکار ساعت های مچی ( وستن واچ سویسی و…).
مهمتر اینکه، مرحوم برقی در هنر و کار موسیقی هم دستی داشت و اولین آموزش دهنده ساز ویلون در جیرفت بود.

و مشاغل دیگر…
لازم به ذکر است وی تمام این هنرها و فنون  را حداقل به یک یا چندین نفر داوطلب به ازای دریافت حق التعلیم مقطوع آموزش می داد و بدون هیچ تنگ نظری در مهارت آموزی شاگردانش تلاش می کرد و تمام اندوخته ها، تجارب خود را در اختیار ایشان قرار می داد و در این مسیر با سعه صدر، دقت و وسواس مثال زدنی به تربیت شاگرد و شاگردان می پرداخت، او هرگز اعتقاد نداشت که کارآموزش کم استعداد با بی استعداد است! جالب تر اینکه به محض حصول اطمینان از فراگرفتن فنی توسط کارآموزش، دیگر به آن حرفه ادامه نمی داد و مراجعین را به سوی کارآموز یا کارآموزان هدایت می کرد!
اگر بخواهیم زنده یاد برقی را از لحاظ تیپ و علایق شخصی بیشتر معرفی کنیم باید بگوئیم او مردی شیک پوش، عمدتا از به روز ترین کت و شلوارها، کراواتها، کفش ها و عطرها استفاده می کرد! کشیدن سیگار هما ۵۰ تایی آن هم به میزان بسیار زیاد تنها خلاف سنگینش در آن زمان بود. عاشق و دیوانه ی سرعت با خودرو، به طوریکه شاید یکی از رکوردهای دست نیافتنی و اولینش طی کردن فاصله کرمان _ جیرفت، آن هم در جاده خاکی و پر پیچ و خم گدار مغک به مدت ۴ ساعت بود که سایر اتومبیل ها ازجمله اتوبوس ها این مسافت را ۸ الی ۱۰ ساعت طی می کردند!
علاوه بر مرحوم برقی، همسر وی را هم می توان به عنوان اولین دایر کننده برخی مشاغل در حوزه خانم ها در این شهر معرفی کرد، از آن جمله: اولین آرایشگر مدرن زنانه، اولین خیاطی مدرن زنانه، اولین گل سازی مدرن، اولین گلدوزی مدرن، اولین شیرینی پزی خانگی، که این بانو علاوه بر راه اندازی کسب و کار، در امر آموزش این هنرها به خانم های داوطلب و علاقه مند جیرفتی هم ید طولایی داشته.
از دیگر شخصیت های تاثیر گذار در اقتصاد و رونق دهنده بازار جیرفت می توان به مرحوم محمد ابوالحسن زاده مشهور به محمد ماهونی (ماهانی) اشاره کرد، محمد ماهانی از ماهانِ کرمان مهاجرت کرده و در جیرفت ساکن شده بود، او مردی نسبتا قد بلند بوده که عمدتا دم پایی به پا می کرده، کلاهی گرد (شاپو) بر سر داشته و بر دوچرخه ای سوار می شده، عاشق خرید زمین، ساخت و فروش مغازه بوده، آثار مغازه های‌ خشت وگلی وی در وسط بازار جیرفت واقع در خیابان طالقانی تحت عنوان تیمچه محمد ماهونی هنوز باقی مانده است، این تیمچه به سبک بازار سنتی و سرپوش گنجعلی خان کرمان دارای چهار سوق بوده که ….
ادامه دارد…