راهکارهای لازم جهت پیشگیری از آفتاب‌سوختگی درختان مرکبات در جنوب کرمان / به قلم دکتر ذبیح‌الله اعظمی، عضو هیات علمی بخش گیاهپزشکی دانشگاه جیرفت
پدیده گرمایش کره زمین اکنون برای همگان محسوس است. در همین زمینه، یکی از صدمات وارده به گیاهان، عارضه آفتاب‌سوختگی است که روی درختان مختلف ازجمله مرکبات، انار، سیب، زیتون و پسته به میزان قابل‌توجه خسارت وارد نموده و نیازمند مراقبت‌های ویژه می‌باشد. در مبحث پیش رو فقط به موضوع آفتاب‌سوختگی مرکبات و ارائه راهکارهای لازم پرداخته‌شده است. روز ۱۷ خرداد امسال (۱۳۹۷) ایستگاه هواشناسی سینوپتیک جیرفت دمای ۵۰ درجه سلسیوس که در حقیقت یک رکورد جدید بود را ثبت کرد. تصور کنید که گیاهان چگونه باید گرمای شدید و آفتاب را تحمل کنند. این در حالی است که درجه حرارت مناسب برای فعالیت درختان مرکبات کمتر از ۳۰ درجه سلسیوس (۱۵ تا ۲۸ درجه) و در حرارت بالاتر از ۴۰ درجه سلسیوس، درختان دچار صدمات مختلفی ازجمله آفتاب‌سوختگی برگ‌ها و میوه‌ها، کاهش فتوسنتز، صدمه به شاخه‌های جوان، کاهش آب اندام‌ها و ضعف درخت شده و درنتیجه صدمات مذکور، بر خصوصیات کمی (کاهش محصول و عملکرد) و کیفی (کاهش بازارپسندی میوه) درختان تأثیر گذاشته و باغدار متضرر می‌شود.
علائم آفتاب‌سوختگی به‌صورت لکه‌های کوچک تا بزرگ، زردی، پیچیدگی برگ به‌طرف رو و در شرایط شدید سوختگی برگ، چرمی و برنزه شدن برگ‌ها و پوست میوه و سوختگی آن، بدشکل شدن میوه بخصوص میوه‌هایی که در بخش بیرونی درخت قرار دارند و در پاره‌ای موارد در صورت کم‌آبی و شدت گرما ترک‌خوردگی میوه (روی پرتقال در دشت جیرفت و روی انار در دره دلفارد و جبالبارز) اتفاق می‌افتد و اغلب خسارت آفتاب‌سوختگی در بین ردیف‌ها و درختان حاشیه باغ شدیدتر است. این عارضه در اکثر باغات مرکبات بخصوص در دشت شدیدتر است و حتی درختان موجود در حیاط خانه‌ها هم مصون نبوده و می‌توان به‌راحتی تأثیر انعکاس نور خورشید را از موزاییک‌های کف حیاط به شاخ و برگ درختان و به دنبال آن پدیده آفتاب‌سوختگی را مشاهده نمود.
عارضه آفتاب‌سوختگی در اکثر استان‌های جنوب کشور رخ می‌دهد و مسئله خشک‌سالی آن را تشدید می‌کند. لازم به یادآوری است که نارنگی و پرتقال رقم ناول در مقایسه با سایر ارقام مرکبات نسبت به عارضه آفتاب‌سوختگی حساس‌تر بوده و باغاتی که در اراضی شنی (باغات شرکت کشت و صنعت) و سنگلاخی (باغات منطقه بندسراجی جیرفت) احداث‌شده باشند خسارت بیشتری می‌بینند. در سالیان اخیر موارد متعددی از شدت آفتاب‌سوختگی مرکبات در هفت‌گنج (جیرفت، عنبرآباد، کهنوج، فاریاب، رودبار، قلعه گنج و منوجان) واقع در جنوب استان کرمان گزارش‌شده است.
راهکارهای لازم جهت پیشگیری از آفتاب‌سوختگی درختان مرکبات:
تنظیم دور آبیاری و در مواردی افزایش تعدد و میزان آبیاری جهت تأمین رطوبت لازم به‌منظور جلوگیری از تنش خشکی و کم‌آبی درختان مرکبات ضروری است.
تقویت درختان با کودهای میکرو و ماکرو المنت از شهریور به بعد و خودداری از دادن کودهای ازته در تیر و مرداد. لازم به ذکر است که کودهای پتاسه باعث استحکام بافت گیاه در مقابل عوامل بیماری‌زای زنده و غیرزنده ازجمله عارضه آفتاب‌سوختگی می‌شوند.
خودداری از هرس درختان در بهار و تابستان که باعث از دست رفتن آب و وارد شدن تنش به درخت می‌شود.
استفاده از توری‌های سایه‌اندازهای مخصوص که میزان و شدت نور خورشید را کاهش می‌دهد. این روش در باغات مرکبات جهرم در استان فارس آزمایش‌شده و نتیجه آن رضایت‌بخش و مؤثر بوده است.
محلول‌پاشی درختان با استفاده از کائولین (سپیدان) که در پیشگیری از آفتاب‌سوختگی بسیار مؤثر بوده و دارای مزایای فراوانی است.
محلول‌پاشی درختان مرکبات با استفاده از پودر کائولین که منظره سفیدرنگی به درختان می‌دهد باعث بازتابش نور خورشید شده و از آفتاب‌سوختگی درختان جلوگیری می‌کند. شایان‌ذکر است که کائولین یک نوع ماده معدنی دارای سیلیکات آلومینیوم است که در صنایع مختلف صنعتی و همچنین کشاورزی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
کائولین علاوه بر کاهش تعرق (درنتیجه تأثیر بر عملکرد روزنه‌های برگ) و تنفس برگ‌ها قادر است به میزان یک تا ۶ درجه سلسیوس حرارت سطح برگ را کاهش دهد.
کائولین بر میزان فتوسنتز سطح برگ اثر منفی ندارد و در بعضی موارد حتی باعث بهبود آن نیز می‌شود.
پودر کائولین به دلایل مختلف باعث فرار دادن حشرات از سطح درختان می‌شود.
میزان مصرف کائولین پنج کیلو در ۱۰۰ لیتر یا ۵۰ کیلو در هزار لیتر آب توصیه می‌شود (پنجاه گرم در یک لیتر آب) و همچنین سم‌پاش حتماً باید مجهز به همزن باشد. استفاده از مایع صابون کشاورزی مانند صابون کیمیا باعث ماندگاری بهتر پودر روی برگ‌های درخت می‌شود.
زمان محلول‌پاشی می‌بایست در صبح زود و حداکثر تا ساعت هشت صبح و یا غروب آفتاب صورت گیرد و فقط بخش بیرونی درخت محلول‌پاشی شود.
به قلم دکتر ذبیح‌الله اعظمی، عضو هیات علمی بخش گیاهپزشکی، دانشگاه جیرفت
ممنون و سپاسگزارم بابت مطالب مفید و علمی تون. از آقای دکتر اعظمی هم بخاطر توضیحات مفید و ارزنده سپاسگزارم.
گندم بیرانوند از خوزستان
سلام
ممنون بابت مطالب مفید و کاربردی که قرار میدین تو سایتتون و تشکر میکنم از نویسنده محترم و با کمالات اقای دکتر اعظمی
سلام
ممنون بابت مطالب مفید و کاربردی که قرار میدین تو سایتتون و تشکر میکنم از نویسنده محترم و با کمالات اقای دکتر اعظمی