در دو سال قبل شدت خسارت آفت مگس مدیترانه‌ای یا همان مگس میوه در جنوب استان کرمان روی محصولات مختلف ازجمله مرکبات، انجیر، خرمالو، زردآلو و…….به‌اندازه‌ای افزایش داشت که کشاورزان و باغداران را سردرگم شدند.

همچنین این آفت علاوه بر خسارت قابل‌توجه به محصولات سردسیری ازجمله ساردوییه، اسفندقه و جبالبارز در حال حاضر روی درختان مرکبات در منطقه دلفارد و رمون فعال بوده و در حال خسارت زدن است و باغداران منطقه مذکور را واقعاً نگران کرده است. این‌جانب ضمن بازدید از باغات در مناطق مختلف جیرفت و عنبرآباد و ارزیابی میدانی شدت خسارت این آفت، لازم دیدم که اطلاعات مهم و کاربردی را در اختیار کارشناسان و کشاورزان منطقه قرار دهم و در این مبحث بیولوژی و راه‌های مدیریت کنترل آن به‌اختصار شرح داده‌شده است.

مگس میـوه مدیترانه‌ای بانام انگلیسی Mediterranean fruit fly و نام علمی Ceratitis capitata از راسته مگس‌ها یا دوبالان (Diptera) به دلیل دامنه میزبانی وسیع که به حدود ۴۰۰ نوع گیاه حتی سبزیجات و گیاهان زینتی و درختان میوه مانند مرکبات، انار، خرمالو، انجیر، انار، هلو، زردآلو، گلابی، گوجه، سیب، گیلاس و…. حمله می‌کند و یکی از مهم‌ترین و زیان‌بارترین آفات در ایران و جهان محسوب می‌شود. این آفت از مگس خانگی کوچک‌تر و مبدأ اصلی این حشره آفریقای شرقی و نسبت به سایر مگس‌های میوه بیشترین خسارت اقتصادی را به باغداران و تولیدکنندگان میوه وارد می‌کند. مگس میوه در چند سال اخیر بیشتر مناطق کشور ازجمله باغات جنوب استان کرمان (مرکبات و درختان سردسیری منطقه دلفارد، نراب، رمون، گمرکان، اسفندقه، ساردوییه، جبالبارز، دشت جیرفت و عنبرایاد و……) را در نوردیده است.

مشخصات مگس مدیترانه‌ای میوه: حشره کامل کمی از مگس خانگی کوچک‌تر و به طول ۴ تا ۶ میلی‌متر و روی بال‌ها سه نوار تیره و پشت شکم آن پوشیده از موهای ریز است. حشره نر تقریباً شبیه به حشره ماده است ولی تخمریز ندارد تفاوت عمده مگس نروماده این است که ران پاهای جلو و ساق پاهای وسط و آخر مگس‌های نر و ماده ازنظر موهای پوششی با یکدیگر اختلاف دارند. استحاله یا دگردیسی مگس میوه از نوع کامل (تخم، لارو، شفیره و حشره بالغ) است. تخم بیضوی کشیده و کمی خمیده به رنگ سفید شیری، و لاروها ورمی فرم (کرمی شکل) و بدون پا هستند. مگس مدیترانه‌ای چند نسلی و حشرات بالغ حدود دو ماه و در شرایط کاملاً مساعد می‌توانند تا ۶ ماه و گاهی در تمام طول سال هم زنده مانده و فعالیت کنند.

در نواحی معتدل سرد زمستان گذرانی را به‌طور عمده به‌صورت شفیره می‌گذراند و با گرم شدن هوا حشره کامل ظاهر می‌شود و ۳-۴ روز بعد جفت‌گیری و ۵۰۰ و حداکثر تا ۱۰۰۰ تخم در بافت میوه گیاه میزبان می‌گذارد. حشره ماده فقط یک‌بار جفت‌گیری می‌نماید و با تخمریز خود پوست میوه را سوراخ کرده و تخم‌ها را در دسته‌های ۲۰-۸۰ عددی در زیرپوست میزبان قرار می‌دهد و پس از ۲۰-۴۰ ساعت لاروهای سفیدرنگ از تخم‌ها خارج‌شده و از بافت داخل میوه شروع به تغذیه می‌کنند و در اثر تغذیه لارو و فعل‌وانفعالاتی که در میوه انجام می‌شود و همچنین دخالت سایر میگروارگانیسم‌ها مثل قارچ‌ها و باکتری‌ها، معمولاً یک نوع لهیدگی و تغییر رنگ مخصوصی در میوه دیده می‌شود. طول دوره لاروی بین ۹ تا ۵۰ روز داخل میوه و مرحله شفیرگی ۸ روز که در عمق ۵ سانتی‌متری خاک صورت می‌گیرد و به همین دلیل جمع‌آوری میوه‌های آلوده پای درخت و شخم زدن به نابودی مراحل مختلف حشره و کاهش جمعیت آن کمک می‌کند.

راهکارهای لازم جهت کنترل مگس مدیترانه‌ای یا مگس میوه: ۱٫ پایش و ردیابی حشره در باغ‌های منطقه و حصول اطمینان از وجود آن اولین قدم در برنامه کنترل آفت است. ۲٫ رعایت بهداشت باغ، جمع‌آوری روزانه میوه‌های فاسد و ریخته شده زیر درخت و دفن آن‌ها در عمق بیش از پنجاه سانتیمتری خاک ضروری است. ۳٫ برداشت کامل میوه‌های روی درختان و همچنین برداشت زودهنگام میوه جهت فرار از خسارت آفت به‌عنوان یک روش مؤثر قابل توصیه است. ۴٫ اقدامات لازم در خصوص برقراری قرنطینه داخلی و استان به استان جهت جلوگیری از انتشار آن به سایر مناطق غیر آلوده کشور. ۵٫ با برگزاری کلاس‌های ترویجی و گفتگوی چهره به چهره با کشاورزان نسبت به آگاه‌سازی آن‌ها اقدام شود. ۶٫ تعامل، هماهنگی و همکاری باغداران با یکدیگر در موفقیت مبارزه با این آفت بسیار مؤثر است. ۷٫ استفاده از نوعی پروتئین، کارت زرد، فرمون، سراتراپ و تله مکفیل در ردیابی جمعیت و مبارزه با این آفت مفید بوده است. توصیه می‌شود که تله‌ها در ارتفاع ۵/۱ تا ۲ متر از سطح زمین و در سایه‌انداز درخت نصب شوند و ۲ تا ۴ تله برای هر هکتار کافی است. ۸٫ برای ردیابی این آفت استفاده از تله فرمونی مکفیل و دیاموند با ماده جذب‌کننده سراتراپ و تله جکسون با ماده جلب‌کننده پارافرمونی و یا بیولور توصیه می‌شود. ۹٫ جهت انجام عملیات طعمه پاشی با استفاده از طعمه پروتئین هیدرولیزات ۲ تا ۳ در هزار به‌علاوه مالاتیون ۲ در هزار در صبح زود روی سرشاخه‌ها، تنه درخت و….. به‌صورت هفتگی و یا یک هفته در میان اقدام گردد. لازم به یادآوری است که برای حصول نتیجه بهتر هرچند هفته یک‌بار نوع طعمه عوض شود. توجه شود که ترجیحاً عملیات طعمه پاشی در ساعات اولیه صبح صورت گیرد. اگر چنانچه در ساعات گرم روز انجام شود، احتمال سوختگی و ترک‌خوردگی میوه وجود دارد. ۱۰٫ اخیراً تحقیق در خصوص استفاده از پودر کائولین سپیدان به نسبت ۵ درصد بصورت محلول‌پاشی انجام و توصیه می‌شود که باغداران زیر نظر کارشناسان این ماده را نیز استفاده کنند.