برخلاف آنچه در بعضی از سایتها و وبلاگها نوشته شده است، با وقوع انقلاب مشروطه و مشخص نمودن سهمیه نمایندگی برای هر ایالت یا ولایت یا بلوک، جیرفت زمین یا جنوب استان کرمان در مجالس اول و دوم شورای ملی زیرمجموعه ای از شهرستان بم نبوده است.

در دوره اول مجلس شورای ملی، انتخاب نمایندگان بر اساس رای مردم نبود بلکه در این دوره انتخاب این افراد برای نمایندگی از طرف اصناف و طبقات مختلف جامعه صورت می‌گرفت.

بدین طریق شیخ مهدی بحرالعلوم کرمانی، میرزا هدایت الله شمس الحکماء، شیخ محسن قاجار، آقا نصرالله معاون التجار، شیخ یحیی کرمانی و محمد علی کرمانی نمایندگانی بودند که در این دوره برای ایالت پهناور کرمان و بلوچستان انتخاب گردیدند.

متاسفانه این مجلس بعد از یک سال و هشت ماه و هفده روز به توپ بسته و مجلس دچار وقفه ای چند ماهه گردید.

انتخابات مجلس دوم در سال ۱۲۸۸ هجری شمسی در زمان احمدشاه صورت گرفت. لیکن در این دوره انتخاب نمایندگان با رای گیری به طور مستقیم و به صورت مخفی انجام گرفت.

در این دوره از کرمان، شاهزاده دکتر حیدر میرزا ، شیخ مهدی نجم آبادی و حاج میرزا یحیی دولت آبادی انتخاب گردیدند که حاج میرزا یحیی دولت آبادی هنگام طرح اعتبارنامه از نمایندگی استعفا داد.

این دوره نیز پس از دو سال و یک ماه و ۹ روز در تاریخ ۳ دیماه ۱۲۹۰ هجری شمسی به زور و تعدی عمال خارجی تعطیل و نمایندگان تبعید و متواری شدند.

پس از یک دوره فترت و تعطیلی سه ساله که روسیه سخت گیری و ظلم های فاحش به آزادی خواهان نمود با پیگیری مشروطه خواهان و در راس آنها روسای بختیاری، فرمان انتخابات از طرف شاه صادر و در ۱۴ آذر ۱۲۹۳ هجری شمسی مجلس سوم توسط احمدشاه افتتاح و پس از یکسال و هفت روز در ۲۱ آبان ۱۲۹۴ با وجود بی طرفی نمایندگان مجلس و دولت ایران در جنگ جهانی اول با مهاجرت اجباری بیش از نصف نمایندگان از تهران به قم به موجب ماده ۴۹ قانون انتخابات، این دوره مجلس نیز پیش از پایان دوران نمایندگی عملا پایان یافت.

در این مجلس برای اولین بار بسیاری از شهرها از جمله جیرفت صاحب نماینده گردیدند.

نماینده جیرفت در این دوره رستم خان اسفندیاری ملقب به رفعت الدوله برادر ناتنی دکتر مصدق و فرزند وکیل الملک دوم حاکم آبادی خواه کرمان بود که با ۱۱۷۳ رأی از ۱۳۹۷ رأی به عنوان اولین نماینده جیرفت زمین به مجلس شورای ملی راه یافت.

رستم خان از حدود ۳۰ سالگی وارد امور حکومتی گردید و سالها سمت حکمران بلوکات کرمان از جمله رفسنجان، شهداد و جیرفت را به عهده داشت، ایشان همچنین سالها معاونت و کفالت حکومت کرمان و بلوچستان را نیز عهده دار بودند.

روزنامه رعد وابسته به سید ضیاء طباطبائی در همین سال راجع به انتخابات این دوره جیرفت می نویسد: در جیرفت مردم نه آگاه بودند نه مایل به رای دادن بودند.

فاصله مجلس سوم و چهارم یک فترت طولانی و بی سابقه و نزدیک به ۶ سال بود. این مجلس در اول تیرماه ۱۳۰۰ هجری شمسی افتتاح و بعد از دو سال در ۳۰ خرداد ماه ۱۳۰۲ هجری شمسی به پایان رسید در این دوره نیز رستم خان رفعت الدوله با ۱۵۳۹ رأى از ۱۷۲۷ رای واصله نماینده جیرفت گردید او در این مجلس از اعضای فعال و چندی نیز کارپرداز مجلس بود.

در میانه نمایندگی ایشان در این دوره ، به واسطه ی اتفاقی که برای خانواده ی او روی داده بود، ( به نظر می رسد این اتفاق، خراب شدنِ سقف منزل مسکونی و نجات معجره آسای خانواده اش باشد)، تقاضای دو ماه مرخصی می کند تا به عتبات عالیات برود و نذر خود را اداء نماید.

در جلسه بعد با مرخصی ایشان موافقت می گردد. از قضا ایشان در همین جلسه با بالا رفتن مالیات به این دلیل که بیشتر فشار بر روی مردم فقیر بود می باشد و هیچ وقت متنقذین و متمولین، مالیات ها را متحمل نمى شده اند مخالفت می کند.

نگاهی به لوایح و قوانین مجلس سوم و چهارم گویای این است که ایشان از افراد فعال و سخنران مجلس بود و در بررسی قوانین و مقررات دیدگاهی محافظه کار و سنتی داشت.

بعد از پایان دوران نمایندگی ایشان در حالی که کفیل حکومت کرمان بود حکم شروع انتخابات و رای گیری دوره پنجم به کرمان رسید ( در آن زمان برگزاری انتخابات چند ماه طول می کشید)، اسناد و منابع نشان می دهد که رستم خان کوشش نمود که دوستان و اقوام خویش از جمله برادر زن خویش حاج میرزا مرتضی و رفیقش میرزا عبدالحسین را به هر قیمتی وارد مجلس نماید لیکن با وجود موفقیت در بعضی شهرها آنطور که خود دوست داشت موفق نگردید.

هاشمی مدیر جریده بیداری کرمان که در دوره های ۱۲، ۱۳و۱۴ از کرمان وکیل شد در منظومه‌ای بسیار زیبا راجع به روند انتخابات شهرها در این زمینه چنان گفت که در آن سالها زبانزد افراد گردید. بخشی از آن که راجع به جیرفت است چنین می باشد:

حقیقت باطل و جوهر عوض شد / اموری از غرض شد و از مرض شد

جفا بر ملت از روی غرض شد / شبی با جعبه باغین عوض شد

همی می گفت در کاهی به زاری / امان از رستم اسفندیاری

بیا یکدم به آزادی گرائیم / تقاضای حقوق خود نمائیم

زبان بسته چون سوسن گشائیم / بیا سوته دلان گردهم آئیم

به شه گوئیم با امیدواری/ امان از رستم اسفندیاری

مرا از شرح ظلمتش شرمساری / سرشک اندر بلوک خمسه جاری است

که ساری از دوساری تا به ساری است / نوای بینوایان دوساری اس

تکه می گویند از بی غمگساری / امان از رستم اسفندیاری

در دوران حکومت رضا شاه پهلوی ، دستگیری و محاکمه نصرت الدوله پسر عبدالحسین میرزا فرمانفرما ، باعث دستگیری برخی از وابستگان او از جمله رستم خان اسفندیاری شد.

زندانی شدن ایشان موجب شد تا خانواده ی او، روز سوم اسفند ۱۳۰۹، تلگرافی مبنی بر اینکه ایشان خائن به تاج و تخت اعلیحضرت نمی شود به رضا شاه ارسال نمایند ( تصویر این تقاضا در زیر آورده شده است).

این اولین نماینده جیرفت زمین پس از ۸۶ سال زندگی در سال ۱۳۲۲ هجری شمسی در حالی که برو بیای سابق را را نداشت در تهران فوت نمود.

در هیچ منبعی اشاره به محل دفن ایشان نگردیده است لیکن با توجه به اینکه قریب به اتفاق خاندان ایشان از جمله پدر ، پدربزرگ و برادران در نجف در آرامگاهی خانوادگی در جوار مرقد حضرت علی دفن می باشند به احتمال زیاد ایشان نیز در آرامگاه خانوادگی این خاندان در نجف به خاک سپرده شده است.

ایشان دارای فرزندی به نام دکتر اسفندیار اسفندیاری بود که فردی شناخته شده در مجامع علمی گردید.

این استاد دانشگاه و پژوهشگر اولین ایرانی ا‌ست که تحقیقات بیماری‌شناسی گیاهی و قارچ‌شناسی را در ایران آغاز نمود.

ایشان به عنوان پدر علم بیماری‌شناسی گیاهی و قارچ‌شناسی سالهای طولانی در مدیریت و ریاست بخشهای مختلف وزارت کشاورزی از جمله ریاست اداره کل بررسی‌ها ، مدیریت کل حفظ نباتات، معاونت فنی وزیر کشاورزی، ریاست بخش تحقیقات رستنی‌ها در موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور و ریاست موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور در قبل از انقلاب فعالیت نمود.

تعداد زیادی گیاه، قارچ و حشره توسط دانشمندان دیگر به نام و افتخار او نامگذاری شده‌اند.

دکتر پولاک نام جنس قارچی را با افتخار ایشان Esfandiaria گذاشته است. یک جنس حشره نیز بنام Esfandiaria Pop. بنام ایشان نامگذاری شده است.

او در مقالات خود ۴۴ گونه و یک ترکیب جدید از گیاهان گلدار و ۲۹ گونه قارچ را به عنوان نمونه جدید معرفی و توصیف کرده‌ است.

دکتر اسفندیاری موفق به دریافت مدال لیاقت در کشاورزی در سال ۱۹۵۸از کشور فرانسه ، مدال افتخار و حمایل از اتریش در سال ۱۹۶۲، مدال لژیون دونور فرانسه از دست ژنرال دوگل رییس جمهور فرانسه در سال ۱۹۶۳، مدال خدمت با ستاره از کشور آلمان در سال ۱۹۷۰ و تقدیرنامه حسن انجام خدمت از وزارت کشاورزی ایران در پانزدهم فروردین ۱۳۷۲ شده‌است.

از رستم خان در شهر راور در کوچه ای با درختان زیبا و آبی روان در وسط که هنوز بعضی آن را به مانند کوچه نصری در جیرفت با نام کوچه رفعت الدوله می شناسند بنایی خراب و ویران تحت عنوان کوشک رفعت الدوله وجود دارد.

گفته می شود که رستم خان این بنا را زمانی که حاکم بخشی از جیرفت بوده و تابستانها به راور می رفته در اینجا ساخته است. نویسنده این متن سه چهار سال قبل پس از سوال و پرسش و جستجوی زیاد این بنا را پیدا نمود که همان به در رابطه با وضعیت آن سکوت کنم . بنایی که اگر به آن رسیدگی و بازسازی می شد می توانست مکانی تفریحی تاریخی برای این شهر تازه استقلال یافته باشد.

نویسنده: امید شریفی