بخشی از سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه شهرستان جیرفت توسط دکتر ذبیح‌الله اعظمی عضو هیات علمی دانشکده کشاورزی دانشگاه جیرفت
مقدمه: منظور از منطقه کشاورزی جنوب استان کرمان، هفت شهرستان شامل جیرفت، کهنوج، عنبرآباد، رودبار، فاریاب، قلعه گنج و منوجان است که به هفت‌گنج معروف است. در این منطقه با ۲۳۰ هزار هکتار سطح زیر کشت، بالغ‌بر ۴ و نیم میلیون تن محصولات مختلف کشاورزی تولید می‌شود که ۷۰ درصد تولید استان و ۴ درصد تولید کل محصولات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است. به‌عبارت‌دیگر میزان تولیدات کشاورزی هفت‌گنج از تولیدات ۱۴ استان کشور بیشتر است. در همین راستا، با عنایت به شرایط اقلیمی و آب و هوایی منطقه و پتانسیل بالای تولید محصولات متنوع کشاورزی بخصوص در فصول پاییز و زمستان (خارج از فصل) و توسعه باغات مرکبات شرکت کشت و صنعت با سیستم‌های پیشرفته آبیاری قطره‌ای از چهل سال پیش و توسعه‌ی کشت‌های گلخانه‌ای، دولتمردان دو لقب هند کوچک ایران و گلخانه طبیعی ایران را به جیرفت و هفت‌گنج اعطاء نمودند. در خصوص اهمیت و ظرفیت‌های بسیار بالای کشاورزی منطقه باید گفت که این موضوع با تأسیس سازمان عمران و کشاورزی علاوه بر مرکز استان کرمان همچنین در جیرفت–کهنوج در کنار دو استان دیگر یعنی مازندران (سازمان عمران و کشاورزی ساری و گرگان-گنبد) و تهران (سازمان عمران و کشاورزی تهران و قزوین) در قبل از انقلاب شروع شد و ادامه یافت (یعنی دو سازمان کشاورزی در یک استان). علی الرغم تغییر وضعیت دو مورد آخر به استان‌های جدید با سازمان کشاورزی مستقل، اما به دلیل اهمیت کشاورزی جنوب استان (هفت‌گنج) سازمان جهاد کشاورزی همچنان پابرجا باقی ماند. در ادامه ظرفیت‌ها، مشکلات مبتلابه بخش کشاورزی منطقه و راهکارهای لازم در زیر به‌صورت خلاصه ذکرشده‌اند:
در خصوص کاهش قیمت تعدادی از محصولات کشاورزی منطقه بخصوص گوجه‌فرنگی و پیاز در فصل جاری:
عدم توجه به موضوع عرضه و تقاضا و منحنی‌های تارعنکبوتی در اقتصاد کشاورزی
عدم توجه و برنامه‌ریزی درزمینهٔ تأثیر تولیدات استان هرمزگان و سایر استان‌ها بر قیمت محصولات کشاورزی هفت‌گنج
عدم بررسی دقیق سطح زیر کشت محصولات مذکور و برنامه‌ریزی و ارائه راهکار اجرایی برای شرایط بحرانی کاهش شدید قیمت‌ها که متأسفانه اتفاق افتاد
راهکارهایی که می‌توانست راهگشا باشد و مواردی که می‌تواند برای سال‌های آینده بکار اید:
ارزیابی دقیق میزان تولید با توجه به آمار سطح زیر کشت و فراهم آوردن شرایط عرضه و برداشت زودهنگام گوجه به‌صورت نارس یا نیم رس
متقاعد کردن کارخانه‌های صنایع تبدیلی برای شروع بکار زودهنگام حداقل دو هفته قبل از زمان اوج برداشت و اشباع بازار به دلیل عرضه بیش‌ازحد و درنتیجه کاهش قیمت‌ها و متضرر شدن کشاورزان
عقد قرارداد فی‌مابین کارخانه و صنایع تبدیلی منطقه با کشاورزان و تولیدکنندگان گوجه‌فرنگی باقیمت تضمینی در ابتدای فصل کاشت همانند آنچه در استان خراسان سال‌ها صورت می‌گیرد
تهیه رب گوجه با برند هفت‌گنج و همچنین تهیه دیگر موارد ازجمله کنسرو گوجه‌فرنگی
فراهم آوردن شرایط راه‌اندازی کارخانه صنایع تبدیلی تولید پیازداغ، پودر سیب‌زمینی و پیاز خشک جهت عرضه در بازارهای داخلی و خارجی
مشکلات دیرینه حمل نقل محصولات کشاورزی هفت‌گنج:
به دلیل اهمیت و ظرفیت بالای تولیدات کشاورزی منطقه موضوع حمل‌ونقل در منطقه از دهه پنجاه در دستور کار بوده است اما متأسفانه هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است.
واگذاری تعدادی کامیون با تسهیلات کم‌بهره صرفاً به جوانان هفت شهرستان جنوبی علاوه بر اشتغال‌زایی نسبت به بومی‌سازی بخشی از حمل‌ونقل محصولات کشاورزی منطقه بخصوص توسط فرزندان کشاورزان می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
اقدام عاجل و عملی در راه‌اندازی حمل‌ونقل هوای محصولات کشاورزی از فرودگاه جیرفت بخصوص در بخش صادرات و همچنین حمل‌ونقل ریلی که می‌تواند واقعاً کارگشا باشد. لازم به یادآوری است که همه نمایندگان محترم ادوار مجلس (هفت‌گنج) در این خصوص پیگیری و اقداماتی انجام داده‌اند، اما تاکنون نتیجه اجرایی و ملموسی در پی نداشته است.
صنایع بسته‌بندی، بازاریابی و صادرات محصولات کشاورزی حلقه گمشده کشاورزی هفت‌گنج
متأسفانه بخشی از تولیدات کشاورزی هفت‌گنج مانند خرما، مرکبات و خیار در خارج از استان کرمان بسته‌بندی و با برندهای آن‌ها به بازار عرضه می‌شود که می‌توان با تقویت و برنامه‌ریزی در این زمینه، تمام امورات مربوطه در هفت‌گنج صورت گیرد. محصولات کشاورزی هفت‌گنج به‌صورت فله و یا بسته‌بندی نامناسب در هیچ‌کدام از بازارهای بین‌المللی قابل‌عرضه و فروش نمی‌باشند. لازم به ذکر است که اقداماتی جهت سورتینگ و بسته‌بندی محصولات کشاورزی توسط کشاورزان پیشرو در سطح بسیار محدود شروع‌شده اما اصلاً کافی نبوده و دارای استاندارد مناسب بازارهای خارجی نمی‌باشند. علاوه بر برندسازی که از دیگر ضروریات صادرات محصولات کشاورزی است، بسته‌بندی و عرضه تولیدات کشاورزی منطقه می‌بایست طبق استانداردهای بین‌المللی و بازارهای هدف کشورهای خارجی صورت گیرد.
نکته مهم دیگر اینکه، برای صنایع بسته‌بندی، عرضه و صادرات محصولات کشاورزی نیاز به عزم راسخ و هماهنگی وزارت خانه‌های جهاد کشاورزی، صنعت-معدن-تجارت و وزارت خارجه می‌باشد.
علاوه بر مساعدت و همکاری تنگاتنگ اتاق بازرگانی با تجار می‌بایست به‌منظور تشویق و تسهیل در امر صادرات نسبت به کاهش تعرفه‌های گمرکی صادرات محصولات کشاورزی اقدام جدی صورت گیرد. ترکیه کشور همسایه به جهت تصرف بازارهای روسیه و اروپا در رقابت با صادرکنندگان ایرانی اقدام به کاهش تعرفه‌های گمرکی محصولات کشاورزی و تشویق صادرکنندگان خود نموده است. اما متأسفانه در کشور ما تعرفه و هزینه‌های صادرات افزایش‌یافته است. همچنین بعضی از کشورهای امریکای لاتین به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس میوه و سبزی صادر می‌کندند اما علی الرغم کیفیت خوب محصولات کشاورزی کشور ما و فاصله نزدیک به بازارهای مذکور موفق به در اختیار گرفتن این بازارها نشده‌ایم.
در زیر به دیگر موارد مهم مسائل کشاورزی منطقه پرداخته‌شده است:
کشاورزان منطقه هفت‌گنج با پذیرش ریسک بالا اقدام به تولید خارج از فصل محصولات استراتژیک ازجمله پیاز و سیب‌زمینی در زمستان، در حقیقت کشور را از بحران کمبود و عرضه این محصولات نجات دادند. هرچند کشاورزان و تولیدکنندگان اغلب به دلیل کاهش شدید قیمت‌ها در بیشتر سال‌ها مورد بی‌مهری مسئولین و متولیان بخش کشاورزی قرار گرفتند. این یک واقعیت مهم است که اگر حال کشاورزی هفت‌گنج در جنوب استان کرمان خوب باشد حال بقیه بخش‌های جامعه و منطقه نیز خوب خواهد بود.
با توجه به بحران آب در منطقه و کشور می‌بایست علاوه بر گسترش گلخانه‌های پیشرفته و نوین، در امر توسعه آبیاری تحت‌فشار به‌طور کاملاً رایگان و بدون قید و شرط در همه روستاها و مناطق کشاورزی هفت‌گنج، و کاهش سطح زیر کشت محصولات آب بر شتاب کرد. هرچند سازمان جهاد کشاورزی منطقه ازنظر آمار سطح اراضی و باغات تجهیز شده به آبیاری قطره‌ای در موقعیت خوبی قرار دارد.
اما یکی از مشکلات مهم کشاورزی منطقه، حلقه گمشده صنعت به‌ویژه صنایع بسته‌بندی و تبدیلی است. لذا سرمایه‌گذاری در صنایع مذکور بسیار حیاتی و ضروری است. اما در این زمینه اقداماتی انجام‌شده که علاوه بر ناکافی بودن صنایع مذکور به دلیل عدم برنامه‌ریزی مناسب بهره‌وری بسیار پایین است.
علاوه بر ایجاد و راه‌اندازی منطقه آزاد کشاورزی که قبلاً برای منطقه به تصویب رسیده است (متأسفانه پیگیری‌های صورت گرفته از سال‌ها قبل تاکنون مسکوت مانده است) و پایانه‌های صادراتی هفت‌گنج، می‌بایست شناسایی بازارهای هدف خارجی جهت صادرات محصولات کشاورزی در دستور کار جدی و عملی قرار گیرند.
از واردات بی‌رویه و اغلب بد موقع محصولات کشاورزی که به‌شدت به تولیدکنندگان داخلی کشور و منطقه صدمات جبران‌ناپذیری وارد کرده و می‌کند جلوگیری به عمل آید. در همین زمینه پیرو فرمایشات مقام معظم رهبری، مصرف و حمایت از کالا و محصول ایرانی به معنای واقعی در دستور کار قرار گیرد. (به جنگ تجاری امریکا و چین به‌ویژه در بخش کشاورزی در این خصوص توجه شود).
ازآنجایی‌که میزان تولید و عرضه محصولات کشاورزی سایر استان‌ها به‌ویژه مناطق هم‌جوار بر قیمت تولیدات هفت‌گنج تأثیر مستقیم دارد لذا می‌بایست متولیان کشاورزی منطقه آمار سطح زیر کشت و میزان تولیدات آن‌ها را به‌طور کامل زیر نظر داشته و علاوه بر تفسیر داده‌ها راهکار مناسب را در مواقع اضطراری اتخاذ نمایند.
. با توجه به پیشرفت علوم و تکنولوژی در کشاورزی می‌بایست انتقال دانش فنی به کارشناسان و کشاورزان در دستور کار قرار گیرد (دانشگاه جیرفت در این مورد اعلام آمادگی می‌کند). در همین خصوص ایجاد قطب علمی آموزشی و پژوهشی کشاورزی در جنوب شرق کشور در برنامه‌های دانشگاه جیرفت قرارگرفته است. همچنین بخش مدیریت ترویج سازمان جهاد کشاورزی منطقه بسیار ضعیف است بطوریکه کشاورزان واقعاً از بی‌اطلاعی و نبود ترویج و آموزش کشاورزی رنج می‌برند. لازم است در اسرع وقت در مورد آموزش کشاورزان و آگاهی‌رسانی به آن‌ها درزمینهٔ اهمیت و ضرورت رعایت الگوی کشت، تولید محصولات سالم و حفظ محیط‌زیست برنامه‌ریزی شود.
با عنایت به ورود آفات و بیماری‌های قرنطینه‌ای خانمان‌سوز به منطقه هفت‌گنج ازجمله بیماری گرنینگ مرکبات و پسیل ناقل آن، سوسک سرخرطومی حنایی خرما و مگس مدیترانه‌ای که به بیش از ۴۰۰ گیاه مختلف حمله می‌کند و می‌تواند بحران بسیار جدی در نابودی محصولات کشاورزی منطقه ایجاد کند (مانند بیماری جاروی جادوگر لیمو که باغات لیمو را به‌کلی در منطقه نابود کرد) ضمن هشدار در این مورد می‌بایست سازمان جهاد کشاورزی در مدیریت و برنامه‌ریزی اداره حفظ نباتات تجدیدنظر عاجل نماید
ضمن تشکر از خدمات بانک کشاورزی در همراهی و یاری‌رساندن این قشر زحمتکش، می‌بایست تسهیلات آسان به کشاورزان واقعی و فرزندان آن‌ها و مهندسین کشاورزی به‌منظور اشتغال‌زایی و حمایت از جوانان و مهندسین کشاورزی صورت گیرد. همچنین سازمان جهاد کشاورزی با شناسنامه‌دار نمودن کشاورزان (در اکثر کشورهای دنیا مرسوم است) از ورود افراد غیر کشاورز در عرصه تولید جلوگیری به عمل آورد.
سالانه میلیون‌ها دلار ارز به خاطر واردات بذور هیبرید و اصلاح‌شده سبزی و صیفی از کشور خارج می‌شود که می‌بایست در سطح ملی برای این مهم چاره‌اندیشی شود. این امر نیاز به پیگیری جدی دارد و در صورت سرمایه‌گذاری و فراهم شدن زیرساخت‌ها در منطقه این مهم دور از دست رس نیست.
حمایت و تقویت تشکل‌ها و اصناف بخش خصوصی کشاورزی ازجمله خانه کشاورز، نظام‌مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی و شرکت‌های خدماتی کشاورزی به‌منظور دخالت مستقیم متخصصین بومی هفت‌گنج جهت برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در امر تولید، بازاریابی و صنایع تبدیلی و تنظیم بازار محصولات کشاورزی بسیار مهم است.
می‌بایست نتایج طرح‌های تحقیقاتی در بخش تنوع‌بخشی محصولات مختلف کشاورزی باصرفه اقتصادی و همچنین تولید محصول سالم (تجهیز و راه‌اندازی آزمایشگاه‌های مربوطه) در منطقه توسط سازمان جهاد کشاورزی در اسرع وقت اجرایی و عملیاتی شود
به همه مدیران و کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی جنوب استان و سایر ادارات کل تابعه بخصوص مدیران ۳۲ مراکز خدمات کشاورزی و مدیر شهرستان که در شب‌های سرد زمستان از استرس و سرما همراه با کشاورزان لرزیدند خدا قوت گفته و عرض می‌کنم که جهت ساماندهی بخش کشاورزی نیاز به یک عزم جدی برای برنامه‌ریزی و طرح نو می‌باشد که باهمت شما عزیزان امکان‌پذیر است و در غیر این صورت حکایت همچنان باقی خواهد بود.
کلام آخر اینکه توسعه و پیشرفت کشاورزی منطقه به همکاری، همدلی، اتحاد و تلاش جهادی و شبانه‌روزی همه مدیران خرد و کلان هفت‌گنج، کشاورزان و تعامل نمایندگان هفت‌گنج در مجلس شورای اسلامی و لابی قوی آن‌ها در پایتخت بستگی دارد.
با سپاس
دکتر ذبیح‌الله اعظمی عضو هیات علمی دانشگاه جیرفت
آفرین بر انسان شجاع، نگاه تخصصی اینچنینی در حوزه کشاورزی و با این صراحت در کلام رو در منطقه جنوب کم داریم
فارغ از چپ گرایی و راست گرایی!